Νίκος Βγέθης
Έχουμε συνηθίσει να μιλάμε για τα κράτη-έθνη ως ιστορικά προϊόντα της οικονομίας της αγοράς. Πώς προέκυψαν όμως;
Το τέλος των μεγάλων αυτοκρατοριών (και της φεουδαρχίας) κι η απαρχή των εθνικισμών
Πράγματι, με το τέλος των μεγάλων αυτοκρατοριών (Αυστροουγγαρία, Ρωσία, Οθωμανική Αυτοκρατορία κοκ) στις αρχές του 19ου προέκυψαν τα σημερινά κράτη-έθνη και ταυτόχρονα με αυτήν την διαδικασία είχαμε και την ανάπτυξη των κάθε λογής εθνικισμών.
Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο. Εθνικισμοί πριν τον καπιταλισμό απλά δεν υπήρχαν. Η εξουσία δεν είχε ούτε λαϊκή-δημοκρατική νομιμοποίηση αλλά ούτε εθνική. Νομιμοποιούνταν απλά από τη συνέχεια του αίματος. Οι βασιλιάδες/σουλτάνοι /αυτοκράτορες/τσάροι αντλούσαν την νομιμοποίησή τους από την κληρονομικότητα του γαλάζιου αίματός τους. Η θεϊκή εξουσία των δυναστειών ήταν απόλυτα νομιμοποιημένη στο λαό που εξουσίαζαν (ελέω και του παπαδαριού), ο οποίος σχεδόν πάντα ήταν πολυεθνικός και πολυπολιτισμικός.
Εθνικός διαχωρισμός δεν υπήρχε. Μερικές φορές είχε μεγαλύτερη σημασία ο θρησκευτικός διαχωρισμός. Π.χ. στην οθωμανική αυτοκρατορία οι μουσουλμάνοι είχαν υποχρέωση να υπηρετήσουν στον αυτοκρατορικό στρατό ενώ οι υπόλοιποι ανταποδοτικά έπρεπε να πληρώνουν περισσότερους φόρους. Αυτό είχε συχνά το αποτέλεσμα να αλλάζουν οι άνθρωποι «Πίστη», ανάλογα με τι τους βόλευε περισσότερο. Γι’ αυτό, σε αντίθεση με ότι πιστεύει η πλειοψηφία των Ελλήνων , υπήρχε ένας περιορισμός στον «προσηλυτισμό» στο μωαμεθανισμό για να μην καταρρεύσουν τα κρατικά έσοδα! Αλλά ακόμα κι ο θρησκευτικός προσδιορισμός ήταν θολός. Οι μουσουλμάνοι ναυτικοί προσεύχονταν στο Αϊ Νικόλα και κάποιοι δήλωναν μουσουλμάνοι, «αυτοί της Παναγίας» (Μ. Μαζάουερ).
Τα σύνορα δεν ξεχώριζαν έθνη και πολιτισμούς. Ήταν αυθαίρετοι διαχωρισμοί οικονομικής κυριαρχίας. Για τον ίδιο λόγο η εθνικότητα είχε περιορισμένο ρόλο στην κατανομή των εξουσιών. Οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν εκτεταμένα Έλληνες στη διοίκηση της αυτοκρατορίας τους, οι οποίοι σε ακραίες περιπτώσεις αποκτούσαν και εκτεταμένη εξουσία (π.χ. Μολδοβλαχία). Οι δυτικοί γαλαζοαίματοι παντρευόντουσαν μεταξύ τους και ταυτόχρονα πολεμούσαν ο ένας τον άλλο. Ο Γάλλος αυτοκράτορας παντρευόταν κι η νέα Ισπανίδα βασίλισσα της Γαλλίας εμψύχωνε τα πλήθη στον πόλεμο εναντίον Ισπανίας.
Δεν ήταν μια μορφή σεβασμού του διαφορετικού. Απλά μια απόλυτη έλλειψη «εθνικής συνείδησης». Η εθνική καταγωγή ήταν δύσκολο να προσδιοριστεί κι είχε ελάχιστη επίδραση στην καθημερινή ζωή. Σημαντικότερη ήταν η εντοπιότητα.
Η ονομασία του κράτους που σχηματίστηκε στο νοτιότερο άκρο της χερσονήσου του Αίμου.
Το όνομα «Ελλάδα»-Έλληνας δεν ήταν κάτι αυτονόητο. Υπήρχαν τα επικρατέστερα Ρωμιός (Ρωμαίος…) και γραικός που όμως πάλι δεν είχαν καθαρά εθνοτικό περιεχόμενο. Και πως να είχαν όταν η εθνική υπόσταση ήταν εκτός συζήτησης, συνείδησης και σημασίας!
Στην «ελληνική (μανούλα μου!)» Μακεδονία, όταν προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος, «Έλληνας» δήλωσε το 25% που ήταν μικρότερη εθνοτική ομάδα σε σχέση με τους εβραίους και τους τούρκους. Και πάλι όμως αυτό ήταν πολύ αργά (στις αρχές του 20ου αιώνα) κι αυτή η στατιστική είχε κάποιο νόημα. Έναν αιώνα πριν το πιθανότερο ήταν κανείς να μην καταλάβαινε το ερώτημα («σε ποιο έθνος ανήκω; Τι εννοείς; Εγώ είμαι από την Πάνω Ραχούλα και βόσκω τα πρόβατα εδώ παρακάτω…»).
Για να γυρίσουμε λοιπό στον τίτλο, είναι τελείως ανιστόρητο να πιστεύει κανείς ότι οι «Έλληνες ως Έθνος ξεσηκώθηκαν γιατί δεν άντεχαν την τουρκική καταπίεση κι ίδρυσαν το κράτος των Ελλήνων που ονόμασαν Ελλάδα». Τα πράγματα έγιναν ακριβώς ανάποδα!
Η ανάδυση των εμπορευματικών σχέσεων δημιούργησαν μια νέα τάξη πλουσίων αστών. Αυτοί είχαν ανάγκη και συμφέρον να ελέγχουν μια κλειστή αγορά και να την εξουσιάζουν. Συμφέρον από μια τέτοια εξέλιξη είχαν και οι λαοί. Όπως και να το δει κανείς, ήταν πρόοδος η μετατροπή τους σε εργάτες από δουλοπάροικους. Αυτή η συμμαχία είχε όμως ανάγκη κι από έναν ιδεολογικό μανδύα. Το «έθνος» έγινε ο συνδετικός ιστός αυτής της συμμαχίας. Και το αγκάλιασαν όλοι. Αλβανοί (Σουλιώτες), εβραίοι, Κρήτες κι ότι άλλο μπορεί να βάλει ο νους…
Το κράτος των «Ελλήνων» (που από τύχη ονομάστηκε έτσι) έφτιαξε το περήφανο «έθνος των Ελλήνων», που από ιστορικές συγκυρίες δεν ήταν «περήφανο Έθνος των Γραικών ή των Ρωμιών ή των Ιώνων κοκ» στο κράτος της Γραικίας ή Ρωμυλίας ή Γιουνανιστάν κοκ.
Αντί επιλόγου: η εθνότητα των Μακεδόνων
Την ίδια ακριβώς διαδικασία έκαναν κι οι γείτονές μας. Έπρεπε να βρουν ένα ιδεολογικό συνδετικό ιστό για να μπορέσει να επιβιώσει το νεοσύστατο αυτό κράτος, το οποίο συναπαρτιζόταν από ένα μωσαϊκό διαφορετικών φυλών (και πλέον και εθνοτήτων).
Εφηύραν μια κοινή «εθνική» υπόσταση για να ενώσουν Αλβανούς, Βούλγαρους, Σέρβους, Σλάβους κοκ. Βρήκαν ένα πουκάμισο που έγραφε «μακεδονικό έθνος» και το φόρεσαν όλοι μαζί.
Το θέμα είναι αυτό ακριβώς. Δεν προϋπήρχε «μακεδονικό έθνος», δεν προϋπήρχε «μακεδονική γλώσσα» ή «πολιτισμός». Το πουκάμισο που βρήκαν ήταν άδειο και γι’ αυτό τους κούμπωσε περίφημα. Το ίδιο πάνω-κάτω που είχε κάνει και το «ελληνικό» κράτος δύο αιώνες πριν. Εντάξει, υπήρχε μια προϊστορία (πριν 2 χιλιετίες που κανείς δεν το θυμόταν) που αφού οι Σπαρτιάτες καθάρισαν τους Αθηναίους, οι Θηβαίοι τους Σπαρτιάτες κι εμφανίστηκαν οι Μακεδόνες που έφαγαν τους Θηβαίους και κάποιοι αναφώνησαν «αμάν ρε παιδιά όλοι πασόκ (εεεε Έλληνες) είμαστε», όμως, στην ουσία οι φυλές που κατοικούσαν στην περιοχή εκ των υστέρων έμαθαν ότι είναι «Έλληνες». Κι αυτό το πουκάμισο άδειο ήταν όταν το φορέσαμε.
Γι’ αυτό ακριβώς, όταν ακούω το «είναι η Μακεδονία Ελληνική» μου έρχεται στο μυαλό μια γελοιογραφία του Quino με τη Μαφάλντα και το μικρούλη αδερφό της Νάντο που βλέπουν στην τηλεόραση να ξεκινάει μια εκπομπή με τίτλο «Είναι το Σεξ Ταμπού;» κι ο Νάντο ρωτάει το «ποιό εάν είναι τι;»
Εμπεριστατωμένο και ιστορικά τεκμηριωμένο το κείμενο του Νίκου βγιεθη. Με μια ουσιαστικη όμως, επισήμανση: Εθνότητες προϋπήρχαν της συγκρότησης εθνων/κρατων και της γεννεσης του καπιταλισμού. Άλλωστε, πανε σε αυτές πάτησαν ως βάση συγκρότησης και τα εθνη/κρατη. Αν δεν προϋπήρχαν εθνότητες, δεν θα υπήρχε η ελάχιστη νομιμοποιητική βάση για την συγκρότηση των πρώτων εθνων/κρατων!
Όμως ο όρος “εθνότητα” στην αρχαία και φεουδαρχική εποχή, έπαιζε τριτευοντα και τεταρτευοντα ρόλο στην συγκρότηση της συνείδησης των πληθυσμών και των μεταξύ τους οαρε-δώσε. Είναι όπως τα λέει ο ν. Βγιεθης.
Κατά τα άλλα το ονομα βόρεια μακεδονια έπρεπε η κομμουνιστική αριστερά σε βόρεια μακεδονια και Ελλάδα, να το αβανταρει (μαζι με όλη την χειραφετητικη ιστορική και πολιτική ανάλυση), εδώ και 27 χρονια, απο κοινού.
Ερώτηση: Το σπουδαιότερο, (και ιστορικά δεύτερο μετά το Αγγλικό, αν δεν απατώμαι) ΣΥΓΧΡΟΝΟ έθνος της εποχής μας, πάνω σε ποιαν εθνοτική βάση συγκροτήθηκε;
Δεν ήταν απαραίτητη λοιπόν η ύπαρξη συμπαγούς η και χαλαρής εθνοτικής βάσης (ο συνεκτικός μύθος) για την συγκρότηση του σύγχρονου (τονίζω το “σύγχρονο”, μια και ο λογογράφος της “Παντιέρας” πια δε μας βοηθάει με τα bold) “έθνους”. Βέβαια, ιστορικά, σχεδόν τα περισσότερα σύγχρονα “έθνη” συγκροτήθηκαν πάνω σε κάποια προϋπάρχουσα εθνοτική βάση, που μπορεί όμως κάλλιστα να ανασύρθηκε/νεκραναστήθηκε από τα …χρονοντούλαπα της Ιστορίας, όπως συνέβη και με το Νεο-“ελληνικό” μας, που μοναδική σχέση με το αρχαιοελληνικό (χαλαρό, και κυρίως δουλοκτητικό) αντίστοιχο έχει μόνο μιαν θυγατρική της επικρατήσασας γλώσσας (Αλεξανδρινής) σε εκείνο. Αρα έχει βάση και μια διαλεκτική αλληλουχία του προαστικού “έθνους” με το συμπαγές (συχνά δια πυρός και σιδήρου) αστικό “έθνος”.
Δυό-τρία πράγματα έχουν σημασία για μένα, που δε θα βαρυέμαι να τσαμπουνάω:
1. Ουσιώδες διαφοροποιητικό στοιχείο, είναι το ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Θα στενοχωρήσω τους “εθνικάρες” μας, ίσως και άλλους, αλλά το αρχαίο “ελληνικό”, όπως και αν ήταν, χαλαρό-σφιχτό, ομοιογενές-ετερογενές, μονοφυλετικό-πολυφυλετικό κλπ. δεν μπορεί να έχει καμιά σχέση με το νεο-“ελληνικό”, και παρά την αχνή γλωσσική συγγένεια, γιατί απλά εκείνο ήταν δουλοχτητικό και τούτο κεφαλαιοκρατικό, και αυτό φτάνει. Τελεία και παύλα.
2. Μην αγνοούμε την διαλεκτική και εξελισσόμενη σχέση “σημαίνοντος-σημαινομένου”. Αλλο ήταν το περιεχόμενο των “εθνών” της Παλαιάς Διαθήκης η του Ομήρου, και άλλο των σημερινών, πράγμα, που επιβεβαιώνει και η προηγουμένη παράγραφος.
3. Μην αγνοούμε και την εξέλιξη του ιστορικού γίγνεσθαι, που βέβαια δεν σταμάτησε με τις αστικές επαναστάσεις του 18ου και 19ου αιώνων. Οι πρώτες αστικές επαναστάσεις, που ταυτόχρονα ήταν και “εθνογενετικές” (πάντα με την σύγχρονη έννοια), υπήρξαν προοδευτικές και γι αυτό ιστορικά δικαιωμένες και από μ/λ σκοπιάς. Οι καθυστερημένες του 20ου και του 21ου(!) αιώνα είναι ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΓΡΑΜΜΗ, μαζί με ξύμπαντα τα σημερινά γερασμένα αστικά έθνη των αείποτε πρωτοπόρων αστικών επαναστάσεων.
Η επιχειρούμενη “μεταλλακτική εθνογένεση” της Σλαβικής Μακεδονίας είναι τόσο αντιδραστική όσο και η συνέχιση της ύπαρξης των παλαιοτέρων τριγύρω της αλλά και υπερποντίων συγχρόνων “εθνικών” κρατών. Γι αυτό και φαίνονται (πια) τόσο προκλητικά τα καραγκιοζιλίκια με τους …βουκεφάλες. Θα συμφωνήσω με τον Νίκο Β., ότι εξίσου καραγκιοζιλίκι ήταν και η …περικεφαλαία(!) του Θ. Κολοκοτρώνη, μόνο, που εκείνο το καραγκιοζιλίκι ήταν ιστορικά αναγκαίο και γι αυτό συχωρέθηκε. Γιατί έπαιξε έναν χρήσιμο ιστορικό ρόλο ΤΟΤΕ.
Πολύ καλή η ανάρτηση του Ν.Β. με αυτές τις παρατηρήσεις μου, που δεν τις βλέπω και αντιθετικές.
“Το έθνος κάνει κράτος ή ανάποδα;”
Dialectics, my dear Vgethis. Elementary.
“Εθνικισμοί πριν τον καπιταλισμό απλά δεν υπήρχαν.”
~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.~
Και πύραυλοι Κρουζ δεν υπήρχαν. (Υπήρχε όμως ο καταπέλτης.).
Και ατομική βόμβα δεν υπήρχε. (Υπήρχε όμως το υγρό πυρ.)
Και καταμαράν δεν υπήρχε. (Υπήρχε όμως η τριήρης.)
Κατ’ αναλογία (και λίγο πιο σύνθετα από την αφελή απλούστευση του αρθρογράφου):
Ναι, εθνικισμοί πριν τον καπιταλισμό δεν υπήρχαν. Υπήρξε όμως εκείνο το “ενοχλητικούλι” statement που πάει… να δεις πώς πάει…
Α, ναι! Να πώς πάει:
Ελλήνων προμαχούντες, Αθηναίοι Μαραθώνι χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν
Δεν είμαι ιστορικός.Δεν μπορώ να δεχθω ουτε την μηχανιστικη άποψη της αριστερας οτι έθνη δεν υπάρχουν αλλα τα δημιουργησαν τα κράτη, ούτε την πατριδοκαπηλεία κ τους μύθους τις ακροδεξιάς.Υπαρχουν εθνη που δημιουργηθηκαν απο κρατη όπως υπάρχουν κ αυτα που έχουν αρχαιους οφθαλμους όπως γραφει κ ο γκελνερ που δεν ειναι εθνικιστης
“Δεν μπορώ να δεχθω ουτε την μηχανιστικη άποψη της αριστερας […].”
Διόρθωση:
Δεν μπορώ να δεχθώ ούτε την άποψη του κομματιού τής αριστεράς που σκέπτεται μηχανιστικά […].