Γράφει ο Νίκος Στραβελάκης
Τις τελευταίες δύο εβδομάδες αρκετή συζήτηση έγινε γύρω από τη μελέτη του ΕΔΕΚΠΟΠ για μετάβαση στο εθνικό νόμισμα που παρουσίασε ο Κώστας Λαπαβίτσας και έχει ως βασικό συντελεστή και το Θόδωρο Μαριόλη. Σύμφωνα με αυτή το νόμισμα, το ευρώ, είναι βασικό αίτιο της οικονομικής κρίσης. Τόσο βασικό μάλιστα που η έξοδος σε εθνικό νόμισμα με την κατάλληλη υποτίμηση είναι επαρκές μέσο για την επιστροφή στην οικονομική μεγέθυνση.
Θεωρώ ότι κεντρικό ρόλο σε αυτό το συμπέρασμα παίζει η αστική «ποσοτική θεωρία του χρήματος». Μια θεωρία γνωστή από την εποχή του Κοπέρνικου που μπήκε στον κορμό της πολιτικής οικονομίας από τον Hume, τον Ricardo, τον John Stuart Mill, αργότερα τον Von Misses και πρόσφατα τον Milton Friedman και τον George Lukas της σχολής του Σικάγο. Βασικοί της πολέμιοι ήταν ο Adam Smith, o Thomas Tooke, o Marx φυσικά, ο Keynes και ποιο πρόσφατα ο Hyman Minsky.
Η ποσοτική θεωρία λέει κοντολογίς ότι το χρήμα είναι ουδέτερο, ένα «πέπλο» που η ποσότητά του μακροπρόθεσμα το μόνο που επηρεάζει είναι το επίπεδο των ονομαστικών τιμών. Βραχυπρόθεσμα όμως και ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής αναταραχής και ύφεσης αυτή η υποτιθέμενη ιδιότητα του χρήματος είναι «πολύτιμη». Για τους οπαδούς της ποσοτικής θεωρίας, ο έλεγχος της ποσότητας του χρήματος αποτρέπει την κατάρρευση των τιμών σε περιόδους αποπληθωρισμού ή την έκρηξή τους σε περιόδους στασιμοπληθωρισμού. Με αυτή τη λογική ο Milton Freidman είχε συνοψίσει την δεκαετία του 70 το motto της «ποσοτικής θεωρίας» στη φράση «το χρήμα είναι το μόνο που έχει σημασία» (money is all that matters). Ακολουθώντας αυτό το παράγγελμα, ο Draghi της ΕΚΤ, παίρνοντας τη σκυτάλη από την Αμερικανική Ομοσπονδιακή τράπεζα τη FED, δικαιολόγησε την κοινωνικοποίηση ενός τεράστιου ύψους ιδιωτικών ζημιών μέσα από το λεγόμενο «πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης». Η δικαιολογία ήταν ότι έτσι αποτρέπουν τον αποπληθωρισμό. Βέβαια η κρίση δεν ξεπεράστηκε αλλά η αστική τάξη και το σύστημα σταθεροποιήθηκε. Μόνοι χαμένοι είναι οι λαοί που βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα βουνό δημόσιου χρέους.
Για την Ελληνική αστική τάξη βέβαια αυτό δεν ίσχυσε, η οικονομική και πολιτική της επιβίωση έως τώρα βασίσθηκε στην εγγύηση των διεθνών της εταίρων με αντάλλαγμα τη διεθνή επιτροπεία και τον πρώτο λόγο των δανειστών στα περιουσιακά στοιχεία κράτους και ιδιωτών. Οι όποιες πιθανότητες συμμετοχής στο «πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης» συνδέονται με την αξιολόγηση του αξιόχρεου της χώρας σε βάθος χρόνου στο πλαίσιο ενός πακέτου επαχθών αντιλαϊκών μέτρων διαρκείας, που συζητούνται αυτό το διάστημα. Οι Μαριόλης και Λαπαβίτσας θεώρησαν, όχι άδικα, ότι το κοινωνικό κόστος αυτής της πολιτικής είναι τεράστιο και το αποτέλεσμά της αβέβαιο. Έτσι εισηγούνται τη μετάβαση σε εθνικό νόμισμα.
Όμως η πρότασή τους δεν ξεφεύγει από τη λογική της «ποσοτικής θεωρίας» που περιγράψαμε. Συγκεκριμένα, βασίζονται στην προέκταση της «ποσοτικής θεωρίας του χρήματος» στις νομισματικές ισοτιμίες. Σύμφωνα με τη θεωρία του «αγοραστικού ισοδύναμου» (Purchase Power Parity), οι ισοτιμίες, σε συνθήκες ελεύθερου εμπορίου, προσαρμόζονται έτσι ώστε να ισοσκελίσουν το εμπορικό ισοζύγιο μιας χώρας. Δηλαδή, η αύξηση της ποσότητας των συναλλαγματικών διαθεσίμων μιας πλεονασματικής χώρας, σε συνθήκες σταθερού ρυθμού μεγέθυνσης της προσφοράς χρήματος, αυξάνει τη συναλλαγματική ισοτιμία χειροτερεύοντας την ανταγωνιστική της θέση και βελτιώνοντας την ανταγωνιστική θέση της ελλειμματικής χώρας. Έτσι μέσα από το ελεύθερο εμπόριο οι χώρες υποτίθεται ότι γίνονται εξίσου ανταγωνιστικές και το εμπορικό τους ισοζύγιο ισοσκελίζεται.
Ακολουθώντας αυτή τη λογική, στις σημερινές συνθήκες του ισοσκελισμένου ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας, οι Μαριόλης, Λαπαβίτσας, προτείνουν εύλογα αρχική ισοτιμία μετατροπής 1:1. Όμως σε αυτή την ισοτιμία το «ουδέτερο» χρήμα δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα σε όρους οικονομικής μεγέθυνσης. Γι’ αυτό και εισηγούνται στη συνέχεια επέκταση της προσφοράς χρήματος με σκοπό την υποτίμηση του νέου νομίσματος σε ποσοστό 30-50%. Θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο θα δημιουργήσουν εμπορικό πλεόνασμα της τάξης των 4.5 δις ετησίως που θα ενισχύσει την εσωτερική ζήτηση βγάζοντας τη χώρα από την ύφεση. Βέβαια πιστοί στη ποσοτική θεωρία αναγνωρίζουν ότι αυτό θα φέρει πληθωρισμό 10% λόγω της νομισματικής επέκτασης. Όμως, δεν θα μεταβληθούν τα πραγματικά επιτόκια, υπονομεύοντας την οικονομική μεγέθυνση, αφού αυτά, σύμφωνα πάντα με την ποσοτική θεωρία, διαμορφώνονται στο πραγματικό τομέα της οικονομίας.
Το σχέδιο είναι σαφές, η χώρα δεν έχει ανάγκη ούτε καν από ελλειμματικούς προϋπολογισμούς για να επανέλθει στη μεγέθυνση. Άλλωστε σε αυτό το θεωρητικό σχήμα δεν υπάρχει δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής, δηλαδή η εκτέλεση ελλειμματικών προϋπολογισμών δεν προσφέρει πολλαπλάσιο αποτέλεσμα στην οικονομία [1]. Αυτός είναι και ο λόγος που στο σχέδιο Μαριόλη, Λαπαβίτσα τη δουλειά αυτή θα την κάνει ο πολλαπλασιαστής εξωτερικού εμπορίου. Επιπλέον, η Ελλάδα υποτίθεται ότι θα εμφανίσει εμπορικό πλεόνασμα άρα δεν χρειάζεται να ελέγξει ούτε το εμπορικό της ισοζύγιο και τη κίνηση κεφαλαίων. Κοντολογίς, δεν υπάρχει κανένας λόγος να βγει η Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση αφού ούτε το «σύμφωνο σταθερότητας», ούτε το ελεύθερο εμπόριο αποτελούν τροχοπέδη για την επιστροφή στην οικονομική μεγέθυνση. Γι’ αυτό και στο πλαίσιο του σχεδίου, όπως και στο πρόγραμμα της φίλα προσκείμενης ΛΑΕ, η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι αναγκαία και θα συμβεί μόνο εάν οι αρχές της ΕΕ εμποδίσουν την υλοποίηση του προγράμματος, κυρίως στο κομμάτι του δημοσίου χρέους. Για το τελευταίο προτείνουν στάση πληρωμών στο πλαίσιο συναινετικής διαγραφής μέρους του χρέους στο μέλλον.
Είναι μια ουδέτερη ταξικά πρόταση αφού τους συμφέρει σχεδόν όλους: μεγάλο τμήμα της αστικής τάξης, εργάτες μικρομεσαίους, όλους. Ο λόγος είναι ότι για τους συντάκτες του σχεδίου η κρίση δεν είναι καπιταλιστική κρίση. Δεν είναι η απουσία αποδόσεων, οι αντιφάσεις του κινήτρου του κέρδους η αιτία πίσω από την παγκόσμια και την ελληνική κρίση αλλά η «έλλειψη μέσου πληρωμών», που οφείλεται στον περιορισμό της νομισματικής κυκλοφορίας λόγω συμμετοχής στο ευρώ. Άρα η αποκατάσταση της νομισματικής κυκλοφορίας, μέσα από το εθνικό νόμισμα και το μηχανισμό του διεθνούς εμπορίου, θα επαναφέρει συνθήκες οικονομικής μεγέθυνσης. Ο Marx αναφέρεται δεικτικά και περιπαικτικά σε τέτοιες απόψεις στον τρίτο τόμο του κεφαλαίου:
«Αυτοί που λένε ότι υπάρχει έλλειψη μέσου πληρωμών [οι οπαδοί της ποσοτικής θεωρίας– ΝΣ], είτε έχουν στο νου τους κατόχους φερέγγυων χρηματοοικονομικών τίτλων [που δεν μπορούν να ρευστοποιήσουν– ΝΣ], ή είναι ηλίθιοι που πιστεύουν ότι οι τράπεζες έχουν καθήκον και διακριτική ευχέρεια να μετατρέψουν όλους τους χρεοκοπημένους απατεώνες σε αξιόχρεους και αξιοσέβαστους καπιταλιστές χρησιμοποιώντας κομμάτια χαρτί [εννοεί το χαρτονόμισμα– ΝΣ]». (Capital VIII ch. XXXII σελ. 370 International Publishers)
Επειδή όμως η κρίση είναι καπιταλιστική κρίση, ούτε κάτοχοι φερέγγυων τίτλων υπάρχουν, ούτε αξιοσέβαστοι καπιταλιστές που περιμένουν δανειακά κεφάλαια για να βάλουν τις επιχειρήσεις τους σε κίνηση. Αντίθετα θα χρησιμοποιήσουν την όποια αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας για να εξασφαλίσουν τα χρέη τους ή απλά για να παντελονιάσουν τα δανεικά που λέει και ο λαός. Αυτό έγινε και στις ΗΠΑ και στην ΕΕ όπου εφαρμόσθηκαν ανάλογα προγράμματα «ποσοτικής χαλάρωσης» οδηγώντας στην τρέχουσα χρηματιστηριακή φούσκα και φούσκα παραγώγων. Άρα η επιστροφή στη μεγέθυνση θα γίνει μέσα από άμεσες κρατικές επενδύσεις που θα απαιτήσουν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς για σημαντικό χρονικό διάστημα η υποστήριξη των οποίων απαιτεί έξοδο και από το ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να απαλλαγούμε από το «σύμφωνο σταθερότητας».
Επιπλέον, η λαθεμένη θεωρία για το χρήμα οδηγεί σε λαθεμένα συμπεράσματα για την πορεία του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών γενικότερα. Η ιστορία του καπιταλισμού μας έχει δείξει ότι οι ισοτιμίες δεν προσαρμόζονται ώστε να ισοσκελίσουν το εμπορικό ισοζύγιο. Αντίθετα οι χώρες με ανταγωνιστικό πλεονέκτημα εμφανίζουν δομικά εμπορικά πλεονάσματα για σημαντικό χρόνο ενώ εκείνες με ανταγωνιστικό μειονέκτημα ελλείμματα. Χαρακτηριστικά, η Ελλάδα ενώ προέβη σε διολίσθηση της δραχμής πάνω από 30 % ανάμεσα στο 1980-2001 παρέμεινε σταθερά ελλειμματική κάτι που εντάθηκε παραπέρα με την είσοδο στο ευρώ [2]. Με άλλα λόγια η ανταγωνιστική θέση της χώρας δεν μπορεί να αποκατασταθεί με νομισματικά μέσα. Ο Marx γράφει χαρακτηριστικά γι’ αυτό το θέμα πριν από έναν αιώνα και βάλε:
«Είναι πράγματι μια παλιά απάτη ότι μεταβολές στην υπάρχουσα ποσότητα χρυσού σε μια χώρα πρέπει να αυξήσουν ή να μειώσουν τις τιμές των εμπορευμάτων σε αυτή τη χώρα αυξάνοντας ή μειώνοντας αντίστοιχα τη ποσότητα του μέσου κυκλοφορίας. Εάν ο χρυσός εξάγεται, τότε σύμφωνα με τη νομισματική θεωρία [δηλαδή την ποσοτική θεωρία -ΝΣ] οι τιμές των εμπορευμάτων πρέπει να αυξηθούν στη χώρα που εισάγει χρυσό [δηλαδή τη χώρα που έχει πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο -ΝΣ] και να μειωθούν στη χώρα που εξάγει αυτό το χρυσό… Όμως στην πραγματικότητα ο περιορισμός στην ποσότητα του χρυσού περιορίζει το επιτόκιο και εκτός από το γεγονός ότι οι διακυμάνσεις στο επιτόκιο επηρεάζουν τον προσδιορισμό των τιμών κόστους, ή τον προσδιορισμό της προσφοράς και της ζήτησης, οι τιμές των εμπορευμάτων θα μείνουν ανεπηρέαστες από αυτή». (Capital VIII ch XXXIV σελ 405 International Publishers)
Άρα η ανάκτηση της ανταγωνιστικής θέσης μέσα από το ελεύθερο εμπόριο είναι μια φευγαλέα απάτη. Ο ανταγωνισμός στον καπιταλισμό είναι πόλεμος και αυτό το ήξεραν τόσο η Βρετανική Αυτοκρατορία και οι ΗΠΑ το 19ο αιώνα όσο και η Ιαπωνία και η Κίνας ποιο πρόσφατα. Όλοι προστάτεψαν την παραγωγή από τον ανταγωνισμό μέχρι να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Αλλά και η νεαρή Σοβιετική εξουσία, από διαφορετική σκοπιά βέβαια ποτέ δεν παρέδωσε το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου και τον έλεγχο του εμπορικού ισοζυγίου ακόμα και στα χρόνια της ΝΕΠ. Για την Ελλάδα αυτή η εμπειρία σημαίνει ότι πρέπει να εφαρμόσει έλεγχο των εισαγωγών και της κίνησης κεφαλαίων, κάτι που δεν μπορεί να γίνει μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και απαιτείται η έξοδος από αυτή.
Είναι τραγικό σε μια εποχή που η κοινωνικοποίηση ιδιωτικών ζημιών που ακολούθησε η αστική τάξη σε παγκόσμια κλίμακα μετά το 2008 έχει αποτύχει και χρεοκοπεί στη συνείδηση μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας εντός και εκτός Ελλάδος δυνάμεις της αριστεράς να θεωρούν τη νομισματική επέκταση μια ουδέτερη διαδικασία. Το σχέδιο Μαριόλη, Λαπαβίτσα μοιάζει να θεωρεί τη νομισματική επέκταση πανάκεια για το ξεπέρασμα της Ελληνικής κρίσης και μάλιστα χωρίς να αποδίδει στη διαδικασία αυτή ταξικό πρόσημο. Φαίνεται ότι δεν τους συγκινεί ο πειραματισμός της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης με διπλό νόμισμα το διάστημα 1922-24 που έφερε, μαζί με τα υπόλοιπα μέτρα της ΝΕΠ και τον έλεγχο του εμπορικού ισοζυγίου, σταθεροποίηση της οικονομίας και ανάκτηση 70% του ΑΕΠ σε διάστημα τεσσάρων ετών (1922-26). Δεν τους συγκινεί εξίσου και η αναγνώριση των ορίων της νομισματικής πολιτικής και η εγκατάλειψη της ίδιας της ΝΕΠ στα τέλη της δεκαετίας του 20, όταν έγινε σαφές ότι η συνέχισή της σήμαινε μια αγροτική οικονομία που η εκβιομηχάνισή της θα στηριζόταν στο ξένο κεφάλαιο. Ήταν αυτή η διαπίστωση που οδήγησε στην αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, από μια αγροτική οικονομία που θα προχωρούσε στο σοσιαλισμό με «ρυθμό σαλιγκαριού» στην άμεση εκβιομηχάνιση. Αξίζει να αναφέρουμε παρεμπιπτόντως ότι, παρά τις τραγικές συνέπειες της καθυστερημένης εφαρμογής, το παραγωγικό μοντέλο της εκβιομηχάνισης οδήγησε τη Σοβιετική οικονομία σε ρυθμούς μεγέθυνσης που δεν έχει γνωρίσει ο καπιταλιστικός κόσμος τα επόμενα τριάντα χρόνια.
Είναι καθήκον των δυνάμεων της ΑΝΤΑΡΣΥΑ να αναδείξουν την ανάγκη ρήξης και εξόδου από το ευρώ και την ΕΕ στο πλαίσιο ενός προγράμματος κρατικοποιήσεων τραπεζών και κλάδων της οικονομίας με ενεργή λαϊκή παρέμβαση και έλεγχο. Διαφορετικά το σημαντικό έως και πλειοψηφικό τμήμα του λαού που αντιτίθεται πλέον στο ευρώ και την ΕΕ είτε θα ενσωματωθεί στη λογική ενός «βελούδινου GREXIT» η θα οδηγηθεί στην απογοήτευση και την αδράνεια.
[1] Στο Ρικαρδιανό σχήμα κάθε αύξηση του δημόσιου δανεισμού συνοδεύεται από ισοδύναμη αύξηση των ιδιωτικών αποταμιεύσεων. Αυτή η αντίδραση αναιρεί το οποίο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. Αυτό το θεωρητικό σχήμα είναι γνωστό στη βιβλιογραφία ως «Ρικαρδιανό Ισοδύναμο» (Ricardian Equivalence)
[2] Η Ελλάδα παρουσιάζει σταθερά ελλείμματα το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών από το 1920.
Δε θέλω να τρομαξω κανέναν αλλα περιορισμός της κίνησης κεφαλαίων εντός ΕΕ υπάρχει από το καλοκαίρι του 2015. Επίσης και μείωση των εισαγωγων. Αλλά αν ο συγγραφέας λέει ότι δεν υπάρχουν μάλλον δε συνέβησαν ποτέ.
Μάλλον δεν το έχεις ακούσει αλλά στην ΕΕ δεν υπάρχουν δασμοί ούτε ποσοστώσεις απαγορεύονται, αυτό που ενδιαφέρει λοιπόν είναι ο έλεγχος των εισαγωγών. Αλλά ξέχασα με βάση το σχέδιο θα κάνουμε υποτίμηση και θα έχουμε πλεόνασμα τρομάρα σας. Τέλος, οι κεφαλαιακοί έλεγχοι που υπάρχουν σήμερα αφορούν την κίνηση χρημάτων εντός και εκτός Ελλάδας καθώς και τη χρήση μετρητών είναι στο πλαίσιο ελέγχου της προσφορά χρήματος από την κεντρική τράπεζα. Είναι ένα ακόμη στοιχείο της ποσοτικής θεωρία του χρήματος γι αυτό και νιώθεις τόση εξοικείωση.
Νομίζω ότι ο αρθρογράφος, ίσως στην προσπάθειά του να κατεδαφίσει έτσι κι αλλιώς την προσέγγιση του ΕΔΕΚΟΠ και να ξεμπερδέψει μαζί της μια και καλή, χρησιμοποιεί αντιφατικά και αλληλοαναιρούμενα επιχειρήματα, χωρίς να μπαίνει στον κόπο να μας ξεκαθαρίσει την αντίφαση.
Για παράδειγμα: δεν ξεκαθαρίζει αν αντιτίθεται στην προσέγγιση Λαπαβίτσα – Μαριόλη επειδή «είναι μια ουδέτερη ταξικά πρόταση αφού τους συμφέρει σχεδόν όλους» ή επειδή στηρίζεται στην ποσοτική θεωρία που την κρίνει ανεπαρκή για το ξεπέρασμα της κρίσης και την οικονομική μεγέθυνση. Δεν μπορεί μία λάθος λύση να «συμφέρει σχεδόν όλους». Μάλλον το αντίθετο πρέπει λογικά να συμβαίνει. Δηλαδή να μη συμφέρει σχεδόν κανέναν.
Μία δεύτερη παρατήρηση: αν δεν κάνω λάθος, η μελέτη τού ΕΔΕΚΟΠ αναφέρεται ρητά στην αύξηση των δημοσίων επενδύσεων ως όχημα της εξόδου από την κρίση. Αν είναι έτσι, που έτσι είναι, ως προς αυτό το συγκεκριμένο σημείο, το μόνο που φαίνεται να χωρίζει τον Στραβελάκη από τους Λαπαβίτσα – Μαριόλη είναι το ελλειμματικό ή όχι του προϋπολογισμού. Μιλώντας για ελλείμματα όμως, το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι το ερώτημα: ποιος θα μας δανείσει; Αυτό δεν φαίνεται να απασχολεί τον Στραβελάκη, στο συγκεκριμένο άρθρο του τουλάχιστον.
Τέλος: Είναι τόσο αναπτυγμένη η «ρηξηλαγνεία» (ως υποκατάστατο της «επαναστασιολαγνείας») στους κύκλους τής ΑΝΤΑΡΣΥΑ που ούτε οι τεχνοκράτες της δεν αποτελούν εξαίρεση. Έτσι, με τόση λατρεία για την ιδέα «έλα και πάρε μόνος σου τη Λευτεριά, με τραγούδια όπλα και σπαθιά», πού να προσέξουν ότι οι διαθέσεις τού συντριπτικού μέρους τού λαού ουδεμία σχέση έχουν με πάλεμα στα Μαρμαρένια Αλώνια τής Ταξικής Πάλης. Και πού να συνειδητοποιήσουν ότι ακόμα κι 1.000.000 φορές να γράψουμε τη λέξη ρήξη/επανάσταση δεν πρόκειται να αλλάξουμε αυτές τις διαθέσεις. Θα αλλάξουν μόνο αν οι μάζες (οι μάζες, όχι οι παρεούλες και οι «επαναστατικοί όμιλοι») μπουν στο χορό. Αλλά, πώς θα μπουν στο χορό όταν εκ των προτέρων τούς λες ότι αυτός θα είναι χορός πάνω σε αναμμένα κάρβουνα; Και σκέφτομαι τώρα εγώ, με το φτωχό μου (και «ρεφορμιστικό») μυαλό:
Πόσες μάζες θα έμπαιναν κάτω από τις σημαίες τού Οκτώβρη αν οι μπολσεβίκοι αντί για ειρήνη τούς καλούσαν σε σχεδόν τετραετή εμφύλιο πόλεμο;
«Ρεφορμιστής» είμαι κι ας σκέφτομαι, «ρεφορμιστής» είμαι κι ας λέω… ;-) :-)
ΥΓ Έχω ξαναπεί στους διαχειριστές εδώ ότι θα διευκόλυνε τους σχολιαστές τους να εισάγουν τη δυνατότητα γραφής με bold () και italics () στοιχεία. Με έγραψαν. Δεν πειράζει, δεν κρατάω κακία. :-) Τους το ξαναγράφω κι εγώ.
Ενδιαφέροντα ερωτήματα
1) Η άποψη είναι ταξικά ουδέτερη διότι δεν αναλύει την κρίση ως καπιταλιστική κρίση αλλά ως χρηματοπιστωτική κρίση, που μάλιστα για την Ελλάδα οφείλεται στο ευρώ. Το τελευταίο βασίζεται στην αποδοχή της ποσοτικής θεωρίας μιας κατεξοχήν αστικής αντίληψης που θεωρεί το χρήμα ουδέτερο. Άρα η ταξική ουδετερότητα με την ποσοτική θεωρία του χρήματος πάνε μαζί
2)Όταν αναφέρομαι σε επενδύσεις αναφέρομαι σε “κρατικές επενδύσεις” και κρατικοποιήσεις τραπεζών κάτι πολύ διαφορετικό από τις “δημόσιες επενδύσεις” που είναι κρατικές δαπάνες για να πάρει έργα ο Μπόμπολας. Επιπλέον, αυτές οι “δημόσιες επενδύσεις” κατά το σχέδιο θα χρηματοδοτηθούν από εμπορικά πλεονάσματα τα οποία φυσικά δεν πρόκειται να υπάρξουν. Αντίθετα λοιπόν με το σχέδιο θεωρώ ότι όχι μόνο θα χρειασθούν ελλειμματικοί προυπολογισμοί αλλά και έλεγχος του εμπορικού ισοζυγίου και των αποθεματικών για να μην υπάρξει νομισματική κατάρρευση.
3) Τέλος περί “ρηξιλαγνείας”. Θα υπάρξει αποχώρηση από το ευρώ και την ΕΕ στάση πληρωμών σε ένα χρέος 320 δισ, με προοπτική την άρνησή του, κρατικοποιήσεις τραπεζών αλλά δεν θα υπάρξει ρήξη? Αυτό μοιάζει με τις αγορές που θα χόρευαν με τον ταμπουρά του Τσίπρα. Εκτός αν εννοείς ότι θα πάμε σε ένα βελούδινο GREXIT όπως προτείνει ο μεταξύ άλλων όπως ο Σόιμπλε
PS: 1)Τα περί ρεφορμισμού τα θεωρώ γραφικά
2) Συμφωνώ για τα σημεία στίξης
Ωραία, κ. Στραβελάκη. Νομίζω πως μπορούμε να έχουμε μια καλή συζήτηση. Επειδή είναι αργά τώρα θα πω κι εγώ αύριο με τη σειρά μου και με την άδεια σας κάποια πράγματα που θίγετε στο σχόλιό σας.
Τα λέμε
Αγαπητέ κ. Στραβελάκη,
Επανέρχομαι σε συνέχεια της χθεσινής μας κουβέντας. Για να μη χαθούμε στο διάστημα και για να μπορούν να παρακολουθήσουν εύκολα την κουβέντα μας όσοι και όσες τυχόν ενδιαφέρονται για κάτι τέτοιο, θα ακολουθήσω την αρίθμηση και δομή του δικού σας σχολίου. Στο τέλος θα κοτσάρω κι έναν δικό μου συμπερασματικό επίλογο.
1. Έχω την ισχυρή εντύπωση ότι ξιφουλκείτε εναντίον της ποσοτικής θεωρίας, παραβλέποντας ότι, μέχρις ενός ορισμένου σημείου, κάθε οικονομική πολιτική, ακόμα κι αν είναι «μπολσεβίκικη», που λέει ο λόγος, είναι υποχρεωμένη να είναι «ποσοτική», εφ’ όσον η οικονομία τής δοσμένης χώρας εντός τής οποίας ασκείται λειτουργεί υπό συνθήκες νομισματικής ανταλλαγής. Για παράδειγμα:
Ας υποθέσουμε ότι η ΑΝΤΑΡΣΥΑ σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση στις προσεχείς εκλογές όποτε και αν γίνουν. Βεβαίως και θα θεσπίσει την επιστροφή σε εθνικό νόμισμα. Και βεβαίως θα αυξήσει τους μισθούς. Δηλαδή θα γίνει τη συγκεκριμένη στιγμή οπαδός τής ποσοτικής θεωρίας και μάλιστα και στην θετική και στην αρνητική της εκδοχή (= θα αυξήσει μεν τους μισθούς, αλλά δεν φαντάζομαι ότι θα τους αυξήσει πέραν ενός ορίου, η παραβίαση του οποίου θα ενίσχυε τον πληθωρισμό έως του σημείου θραύσεως, δηλαδή του υπερπληθωρισμού).
Άρα, εντάξει, να «βαράτε» τον Λαπαβίτσα, αφού το θέλετε, αλλά με κάποιο μέτρο. Διότι σε συνθήκες νομισματικών ανταλλαγών, από μία άποψη, όλοι είμαστε «ποσοτικοί». Δεν είναι κρίμα να την πληρώσει μόνο αυτός; :-)
Μία δεύτερη παρατήρηση. Γράφετε:
«Η άποψη είναι ταξικά ουδέτερη διότι δεν αναλύει την κρίση ως καπιταλιστική κρίση αλλά ως χρηματοπιστωτική κρίση, που μάλιστα για την Ελλάδα οφείλεται στο ευρώ.»
Αυτό δεν είναι ακριβές. Από πολλές απόψεις.
α) Εξ όσων γνωρίζω, οι Λαπαβίτσας – Μαριόλης είναι άνθρωποι αριστεροί. Άρα, εξ ορισμού, δεν μπορεί να είναι ταξικά ουδέτεροι. Μπορεί να προτείνουν μία πολιτική που κατά τη γνώμη τους θα ωφελήσει τις τάξεις που υπερασπίζονται και να κάνουν λάθος στην εκτίμησή τους, όπως ισχυρίζεστε εσείς. Αυτό ναι. Δεν υπάρχουν αλάνθαστοι άνθρωποι, όπως μας έχει δείξει και η Ιστορία άλλωστε και οι φίλοι μας δεν μπορούν να αποτελέσουν εξαίρεση από έναν κανόνα που ίσχυσε ακόμα και για τον Μαρξ ή τον Λένιν, για παράδειγμα. Αλλά αυτό, το λάθος δηλαδή –αν έχουν λάθος– είναι άλλης τάξεως ζήτημα.
β) Αν «η άποψη είναι ταξικά ουδέτερη», αυτό, λόγου χάρη, που διαβάζω εγώ στη σελίδα 17 της περί ης ο λόγος μελέτης [ http://www.erensep.org/images/pdf/EReNSEP_Report_Eurozone_Failure_GR.pdf ] πρέπει να οφείλεται στους αυξημένους βαθμούς μυωπίας μου: :-)
«Η Γερμανία, λοιπόν, ακολούθησε έναν ιδιόμορφο «νεο-μερκαντιλισμό» καταστέλλοντας την εγχώρια ζήτηση ώστε να καταγράψει τεράστια εξωτερικά πλεονάσματα. Πρόκειται για μια πολιτική που ευνοεί τα συμφέροντα των Γερμανών εξαγωγέων και των τραπεζών σε βάρος των Γερμανών μισθωτών εργαζομένων και του πληθυσμού γενικότερα.»
***
Κι ακόμα, το γεγονός ότι άκουσα τον Λαπαβίτσα να λέει στο κλείσιμό του στην εκδήλωση της Αλκυονίδας πως ένα σχέδιο εξόδου από την ΟΝΕ σαν αυτό που παρουσίασε δεν μπορεί να εφαρμοστεί παρά μόνο από «τα λαϊκά και εργατικά στρώματα» πρέπει να οφείλεται σε πρώιμη αρχή βαρηκοΐας. :-)
γ) Στο βαθμό που μπορώ να καταλάβω το σκεπτικό και τη στρατηγική στόχευση της ομάδας τού ΕΔΕΚΟΠ, θα ισχυριστώ ότι έχουν επιλέξει την αποδόμηση του πυρήνα τής ΕΕ, την ΟΝΕ, μέσω της τεχνοκρατικής προσέγγισης κυρίως και όχι μέσω ταξικών/πολιτικών αναφορών, βάζοντας χοντρή κρισάρα γιατί αποβλέπουν πρωτίστως στην πύκνωση των τάξεων εκείνων που αντιτίθενται στο ευρώ. Και πάλι: μία τέτοια στρατηγική μπορεί να είναι σωστή μπορεί να είναι λάθος. Άλλο αυτό και άλλο να την αναγορεύσουμε σε κριτήριο ταξικής προσέγγισης των πραγμάτων.
2. Αδικείτε κατάφορα τους Λαπαβίτσα – Μαριόλη όταν γράφετε ότι εκείνο που έχουν στο μυαλό τους είναι δημόσιες επενδύσεις πραγματοποιημένες αποκλειστικά και μόνο μέσω «εθνικών προμηθευτών». Σύμφωνα με τη μελέτη που υπογράφουν, άλλες είναι οι προτεραιότητές τους. Δείτε τι διαβάζω εγώ στις σελίδες 83 και 84:
1. Αύξηση κρατικής κατανάλωσης για:
• Υπηρεσίες επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης.
• Υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης και άμυνας, υπηρεσίες υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης.
• Υπηρεσίες εκπαίδευσης.
• Υπηρεσίες ανθρώπινης υγείας.
• Υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας.
***
Κι ακόμα, δείτε τι βλέπω στις σελίδες 88 – 89 σχετικά με τις κρατικές δαπάνες όπως τις εννοείτε εσείς (άμεσα παραγωγικές επενδύσεις):
Η μεταβολή της διακλαδικής δομής της ελληνικής οικονομίας θα αποτελούσε εγγύηση για τη συστηματική (και όχι μεταβατική, όπως με την νομισματική υποτίμηση) άνοδο του επιπέδου της εθνικής αποταμίευσης. Ειδικότερα, η αύξηση της αποταμίευσης σε βάθος χρόνου επιτυγχάνεται με δύο μεθόδους:
• Έμμεση μέθοδος: απόκτηση των απαιτούμενων, επιπρόσθετων μέσων παραγωγής μέσω πλεονασμάτων στις διεθνείς συναλλαγές.
• Άμεση μέθοδος: επανεπένδυση ενός βαθμιαία αυξανόμενου τμήματος του καθαρού προϊόντος του τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής στον εαυτό του.
Η εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας υποδηλώνει ότι, εκκινώντας από την «έμμεση μέθοδο», πρέπει, εν συνεχεία, να δοθεί έμφαση στην «άμεση μέθοδο» βάσει εθνικοποιημένου συστήματος μεγάλων επιχειρήσεων αγροτικών πρώτων υλών, ορυχείων-λατομείων, ενέργειας, τροφίμων, μηχανών, κατασκευών παραγωγικής σημασίας, τηλεπικοινωνιών, μεταφορών, χονδρικού και εξωτερικού εμπορίου, το οποίο θα υποστηρίζεται, επίσης, από ένα δίκτυο κέντρων εφαρμοσμένης και βασικής επιστημονικής έρευνας. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη ενός σχετικά «καθέτως ολοκληρωμένου» κλάδου (προς τα «εμπρός» και «πίσω») με πυρήνα την ΕΛΒΟ, την ΕΑΣ, τα ναυπηγεία και την ΛΑΡΚΟ, σε συνδυασμό, μάλιστα, με την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της χώρας, θα συνέβαλε αποφασιστικά στη δυνατότητα συνδυασμένης εφαρμογής των δύο μεθόδων.
***
Μία δεύτερη παρατήρηση τώρα. Γράφετε:
Επιπλέον, αυτές οι «δημόσιες επενδύσεις» κατά το σχέδιο θα χρηματοδοτηθούν από εμπορικά πλεονάσματα τα οποία φυσικά δεν πρόκειται να υπάρξουν.
***
Εδώ μπερδεύομαι λίγο. Σχετικά με τη χρηματοδότηση των δημοσίων επενδύσεων η μελέτη άλλα λέει (σελ. 86):
Οι δημόσιες δαπάνες χρηματοδοτούνται, κατά κανόνα, με δανεισμό, φορολόγηση, και έκδοση νέου χρήματος («νομισματική χρηματοδότηση ελλειμμάτων»). Δεδομένης της κατάστασης, στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία το 2016, οι δύο πρώτοι τρόποι – σε πρώτη φάση – απορρίπτονται. Απομένει, λοιπόν, η έκδοση νέου χρήματος, […].
***
Τα εμπορικά πλεονάσματα, πάντα κατά τη μελέτη, προορίζονται να καλύψουν τις ανάγκες τής χώρας για εισαγωγές και συναλλαγματικά αποθέματα (ειρήσθω εν παρόδω: με μια κάποια δυσπιστία το ακούω αυτό εγώ προσωπικά).
Τέλος: Δεν αγνοώ (ούτε και η μελέτη επίσης) ότι οι ελλειμματικοί προϋπολογισμοί δεν μπορούν να αποκλειστούν, θεωρητικά τουλάχιστον. Ωστόσο, ανανεώνω την απορία που διατύπωσα στο προηγούμενο σχόλιο: Πηγές δανεισμού; Έχετε κάτι στο μυαλό σας;
3. Εδώ φτάνουμε στο σκληρό πυρήνα τών διαφορετικών αντιλήψεων που με χωρίζουν από την ΑΝΤΑΡΣΥΑ (και όχι μόνο: ακόμα και η ΛΑΕ, την οποία υποστηρίζει το ιστολόγιο από το οποίο γράφω για λογαριασμό δικό μου και της στενής παρέας μου, έχει υποκύψει σε αυτήν την «επαναστατική λαγνεία»· κακό τού κεφαλιού της…). Ήδη έχω θίξει το ζήτημα στο προηγούμενο σχόλιό μου. Ας πω λίγα ακόμα λόγια:
Είναι άλλο πράγμα να λες ότι αυτή ή η άλλη κίνησή μας θα προκαλέσει τη μήνι τού αντιπάλου κι άλλο πράγμα να λες «πάμε να του κάνουμε τα μούτρα κιμά». Είναι άλλο πράγμα εσύ και η παρέα σου να είσαστε αποφασισμένοι, να έχετε συμφιλιωθεί με την ιδέα τού καβγά και να είσαστε έτοιμοι να αναλάβετε το όποιο τίμημα, κι εντελώς άλλο πράγμα να μιλάς στο ευρύ κοινό σαν να είναι κι αυτό το ίδιο συμφιλιωμένο με την ιδέα τού καβγά και το ίδιο αποφασισμένο μ’ εσένα και την παρέα σου. Για να έρθω πάλι στο ιστορικό παράδειγμα που χρησιμοποίησα στο προηγούμενο σχόλιο: φαντάζεστε, κ. Στραβελάκη, ότι ο Λένιν δεν ήξερε μετά βεβαιότητας ότι σε μία αχανή χώρα σαν την Ρωσία, με τις δεκάδες επαρχίες και τους άλλους τόσους επάρχους και διοικητές και δεν συμμαζεύεται, με τις τόσες τοπικές εξουσίες και τους ανομοιογενείς πληθυσμούς, φαντάζεστε ότι δεν ήξερε πως ο εμφύλιος ήταν αναπόφευκτος και ζήτημα ελάχιστου χρόνου; Φυσικά και το ήξερε. Ξέρετε εσείς να κάλεσε ποτέ προκαταβολικά τους εργάτες και τους αγρότες τής Ρωσίας σε εμφύλιο πόλεμο; Δεν το έκανε και ήξερε ότι δεν ήταν ανάγκη να το κάνει. Όταν ερχόταν η στιγμή, οι μάζες που είχαν μπει ήδη στο χορό τής επανάστασης, θα χόρευαν και στο χορό τού εμφυλίου για να προασπίσουν την επανάσταση. Κι αλλιώς: θα ξέρετε, φαντάζομαι, ότι από τα χρόνια τουλάχιστον του Β´ ΠΠ τα στρατιωτικά επιτελεία είχαν τους τρόπους να υπολογίζουν προκαταβολικά με αρκετά ακριβή προσέγγιση τις απώλειες στις επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας. Έχετε υπ’ όψη σας κάποιον στρατιωτικό διοικητή που να είπε στους στρατιώτες του την παραμονή τής μάχης «μάγκες, αύριο τέτοια ώρα το 20% από σας θα είστε μακαρίτες κι άλλο ένα 35 με 40% σακάτηδες»; Εγώ, όσο κι αν προσπαθώ, δεν μπορώ να φέρω κανέναν τέτοιον στο μυαλό μου.
Να λοιπόν γιατί μιλάω για «επαναστασιολαγνεία» και «ρηξηλαγνεία». Η οποία, αν περιοριζόταν σε όσους πάσχουν από αυτές, μικρή ζημιά θα έκανε. Δυστυχώς, όμως, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ και οι λοιπές «επαναστατικές δυνάμεις» έχουν ένα δημόσιο λόγο που τον ακούς και λες: «Ρε τι μου λέτε για επαναστατική κατάσταση στη Ρωσία τού 1917! Αν κρίνω από τα λόγια τών Ελλήνων συντρόφων επαναστατών, μπροστά στην κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα σήμερα, αυτό που συνέβαινε στη Ρωσία τότε, ήταν διαμαρτυρία Αρσακειάδων τής τρίτης Λυκείου επειδή τους κόψανε την πενθήμερη!». :-)
Αντί επιλόγου
Αντί επιλόγου δυο λόγια:
Όπως θα ξέρετε, ο Λένιν τον Φεβρουάριο του 1920, όταν είχε φανεί πως η νίκη στον εμφύλιο είχε γείρει πια προς τη μεριά τών Κόκκινων, το είχε αναγγείλει από την Πράβδα με ένα εξαιρετικά λιγόλογο αρθράκι στο οποίο είχε κοτσάρει για τίτλο τη γνωστή γαλλική παροιμία «À la guerre comme à la guerre!» (σ.σ. «Στον πόλεμο όπως [ταιριάζει] στον πόλεμο»).
Αγαπητέ κ. Στραβελάκη, στις μέρες μας και στην εποχή μας και στη χώρα μας, που είναι χώρα τού εδραιωμένου καπιταλισμού, για τις οποίες ο ίδιος ο Λένιν έλεγε ότι η επανάσταση είναι πολύ πιο δύσκολη υπόθεση απ’ όσο υπήρξε για τη Ρωσία, όλοι εμείς που οραματιζόμαστε μια εκ βάθρων διαφορετική κοινωνία (μπορείτε να την πείτε και επαναστατική, αν και με την έννοια του ριζικά διαφορετικού, όχι με την έννοια που αγαπάει η ΑΝΤΑΡΣΥΑ ;-) ) μάλλον πρέπει να λέμε ξανά και ξανά στους εαυτούς μας ad nauseam:
À la paix comme à la paix! (σ.σ. «Στην ειρήνη όπως [ταιριάζει] στην ειρήνη!»).
Τουλάχιστον μέχρι αυτή τη στιγμή που γράφω, είμαι πεπεισμένος ότι αυτό που κάνει έναν σημερινό αριστερό επαναστάτη είναι η κατανόηση της αναγκαιότητας αυτής τής αλλαγής παραδείγματος.
Τα λέμε
PS 1) Δίκιο έχετε να θεωρείτε γραφικά τα περί ρεφορμισμού. Νομίζω όμως ότι θα πρέπει να πάρετε πιο σοβαρά το βέβαιο σχεδόν γεγονός ότι, αν τα παιδιά εδώ κάνουν ένα σχετικό γκάλοπ, το ποσοστό που θα συγκεντρώσει ο χαρακτηρισμός τής αφεντιάς μου ως «ρεφορμιστή» θα προσεγγίσει το ποσοστό με το οποίο οι σύνεδροι του ΚΚΕ θα εγκρίνουν την εισήγηση της ΚΕ στο επικείμενο 20ό Συνέδριο! ;-) :-)
2) Χαίρομαι που συμφωνείτε για την εισαγωγή έντονης και πλάγιας γραφής και νομίζω ότι τα παιδιά ήδη σας άκουσαν. Σιγά που θα άκουγαν εμένα, έναν «ρεφορμιστή τού κερατά»! ;-) :-)
Για διευκόλυνση της συζήτησης θα μείνω στην αρίθμηση
1) Η ποσοτική θεωρία του χρήματος δεν έχει καμία σχέση με ανταλλακτική πολύ περισσότερο με καπιταλιστική οικονομία. Είναι μια μεταφυσική κατασκευή που εξυπηρετεί μόνο στην αιτιολόγηση κάποιων ενεργειών του συστήματος σε περιόδους κρίσης και ανασυγκρότησης όπως π.χ. τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης. Το ότι θεωρεί το χρήμα ένα εξωγενές “πέπλο” είναι ενδεικτικό. Άρα η αντίρρησή μου είναι στη συγκεκριμένη θεωρία και όχι στη νομισματική πολιτική γενικά. Η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα κατά τη γνώμη μου θα απαιτήσει αποθεματικά (κυρίως τη νομισματική βάση σε ευρώ), τον έλεγχο του εμπορικού ισοζυγίου και διπλό νόμισμα (όχι το ευρώ βέβαια) για κάποιο χρονικό διάστημα.
Αναφορικά με την ταξική ουδετερότητα αναφέρομαι στην Ελλάδα και όχι στη Γερμανία. Είτε το θέλουμε είτε όχι η μελέτη λέει ότι η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα με συνακόλουθη υποτίμηση θα μας βγάλει από την κρίση αυτό δεν εμπεριέχει ταξικό πρόσημο. Αλλά ακόμη και η αναφορά στη Γερμανία είναι προβληματική οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι η Γερμανία απέκτησε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα συμπιέζοντας τους μισθούς, ενώ θα μπορούσε να εξισώσει την ανταγωνιστικότητα της με τις άλλες χώρες εάν άφηνε τους μισθούς να διαμορφωθούν με όρους αγοράς. Είναι μια Ρικαρδιανή και όχι Μαρξιστική θεώρηση που παίζει κομβικό ρόλο στην ανάγνωση της κρίσης όπως θα φανεί παρακάτω.
2) Το κεντρικό ζήτημα της κριτικής μου στην πολιτική των “δημοσίων δαπανών” δεν είναι η εμπλοκή ή όχι των “εθνικών προμηθευτών” αλλά ότι όπως αναφέρεις σύμφωνα με το σχέδιο αφορούν κρατική ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ και όχι άμεσες κρατικές ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ. Αυτό έχει να κάνει με την ερμηνεία που δίνουν οι συγγραφείς στην κρίση. Η κρίση γι αυτούς δεν αφορά την κερδοφορία, το καπιταλιστικό χαρακτήρα της παραγωγής με άλλα λόγια. Αφορά τη συμπίεση της νομισματικής κυκλοφορίας λόγω του ευρώ, γι αυτό και αν γυρίσουμε σε εθνικό νόμισμα και ενισχύσουμε τη ζήτηση με κρατική κατανάλωση αμέσως οι καπιταλιστές θα ανταποκριθούν και θα αυξήσουν την παραγωγή (δες το απόσπασμα από το Μάρξ στο άρθρο). Θεωρώ ότι αυτό είναι λάθος χρειάζονται κρατικοποιήσεις τραπεζών και άμεσες κρατικές επενδύσεις για να βγούμε από την κρίση σε όφελος της εργατικής τάξης.
3) Είναι εντελώς λάθος να αφαιρείς την πανωλεθρία του ΣΥΡΙΖΑ από την εικόνα και μάλιστα να θέλεις να την επαναλάβεις. Το θέμα είναι να ξέρεις ότι θα γίνει καυγάς και να είσαι αποφασισμένος να τον κάνεις. Αντίστοιχα να ξέρεις και ποιος είναι ο παραδεκτός συμβιβασμός. Σε αυτό το πλαίσιο να λες στον κόσμο μπορεί και να μαλώσω άμα φύγω από Ευρώ και θα δω τι θα κάνω με την ΕΕ είναι σαν να λες ότι θα πας στο σχέδιο Σόιμπλε για συναινετικό GREXIT.
Όσο για το Λένιν κάλεσε τους εργάτες σε εμφύλιο πόλεμο η ανοιχτή γραμμή ανυπακοής και λιποταξίας από το μέτωπο τι ήταν? Προτείνω να ξαναδιαβάσεις τις Θέσεις του Απρίλη.
Για το αντί επιλόγου θα έλεγα ότι μοιάζει με ΠΑΣΟΚ 85 είναι εκτός πολιτικού χρόνου. Στην Αγγλία το αρχαιότερο κοινοβουλευτικό σύστημα είναι σε κρίση, στην Αμερική το πολιτικό σύστημα είναι σε κρίση, η ΕΕ έιναι σε βαθιά κρίση με πιθανότητα διάλυσης και εμείς μιλάμε για το εάν θα πούμε στον κόσμο ότι η αποδέσμευση από το Ευρώ και την ΕΕ ενέχει σύγκρουση, Σε μια τέτοια αριστερά πάτησε η ακροδεξιά τη δεκαετία το 30 για να κυριαρχήσει και το επαναλμβάνει και τώρα (Τα τελευταία δεν αφορούν φυσικά τη μελέτη Μαριόλη Λαπαβίτσα). ΄
Αγαπητέ κ. Στραβελάκη,
Αφού κάνω πρώτα τη γενική παρατήρηση ότι, όπως θα γίνει καθαρό παρακάτω, σε ορισμένα σημεία η απάντησή σας μου δίνει την εντύπωση ότι τη διατυπώσατε ερήμην τών δικών μου επιχειρημάτων και ενστάσεων, να δευτερολογήσω κι εγώ, ακολουθώντας πάντα τη δική σας δομή:
1) Αν δεν έγινε αντιληπτό, να πω αριθμητικά και ολογράφως ότι δεν μου καίγεται καρφάκι για την ποσοτική θεωρία. Τα όσα έγραψα δεν απέβλεπαν στην υπεράσπισή της. Εκείνο που είπα είναι ότι ακόμα και σε μία πλήρως κοινωνικοποιημένη/κρατικοποιημένη οικονομία, που λειτουργεί όμως με το χρήμα ως γενικό ισοδύναμο, ο όγκος τού χρήματος σε κυκλοφορία είναι ένα ζήτημα που δεν θα αφήνει αδιάφορα τα οικονομικά επιτελεία. Πράγμα που σημαίνει ότι η ποσοτική θεωρία, πέρα από τη μεταφυσική της διάσταση, την οποία δεν έχω την παραμικρή δυσκολία να δεχθώ, έχει και μία απολύτως λειτουργική, για την οποία δεν θα ήσασταν ούτε εσείς αδιάφορος, από τη θέση π.χ. του Υπουργού Οικονομικών σε μία σοσιαλιστική Ελλάδα. Επ’ αυτού δεν πήρα το παραμικρό σχόλιο από σας.
Απαντάτε στην παραπομπή που έκανα στο σημείο τής μελέτης ΕΔΕΚΟΠ η οποία αποδεικνύει ότι οι συγγραφείς της δίνουν προτεραιότητα στην τάξη τών εργαζομένων, όταν αναφέρονται στο τι συνέβη στη Γερμανία με την καθήλωση των μισθών, γράφοντας: «Αναφορικά με την ταξική ουδετερότητα αναφέρομαι στην Ελλάδα και όχι στη Γερμανία.». Αυτό δεν το καταλαβαίνω. Πώς είναι δυνατόν να βλέπει κάποιος τα πράγματα της Γερμανίας από ταξική εργατική σκοπιά και ουδέτερα τα πράγματα της Ελλάδας; Μήπως θα πρέπει να κατηγορήσουμε τους Λαπαβίτσα – Μαριόλη για γερμανοδουλεία έστω κι από ταξικοεργατική σκοπιά; Αστειεύομαι, βέβαια, αλλά, εν κατακλείδι, ως προς αυτό το ζήτημα, το ταξικό, θέλω να πω το εξής, απολύτως σοβαρά –και επαναλαμβανόμενος εν μέρει, μια και παρόμοιες ενστάσεις κατέθεσα στο προηγούμενο σχόλιό μου με άλλες αφορμές:
Το γεγονός ότι κατά την άποψή σας η μελέτη ΕΔΕΚΟΠ δεν προβλέπει για τα συμφέροντα των εργαζομένων όσα, πάλι κατά την άποψή σας, θα έπρεπε να προβλέπει δεν την καθιστά «ταξικά ουδέτερη». Μπορεί, αν έχετε δίκιο και το πάπλωμα που διαθέτει η εργατική τάξη τής δίνει το περιθώριο να απλώσει κι άλλο τα πόδια της, να είναι «λίγη», ανεπαρκής, δειλή, πείτε ό,τι θέλετε. Άλλο αυτό, που φυσικά μπορούμε να το συζητήσουμε, κι άλλο να τη βαφτίζουμε «ταξικά ουδέτερη». Κάτι τέτοιο μυρίζει αβάσιμη προπαγάνδα.
2) Χαίρομαι που δηλώνετε ότι [τ]ο κεντρικό ζήτημα της κριτικής [σας] στην πολιτική των «δημοσίων δαπανών» δεν είναι η εμπλοκή ή όχι των «εθνικών προμηθευτών». Ελπίζω ότι συνέβαλα σε αυτό, όταν σας υπενθύμισα ότι η μελέτη δεν αναφέρει τίποτε περί Μπόμπολα, όπως υπαινιχθήκατε εσείς στο προηγούμενο σχόλιό σας… Όμως:
Λυπάμαι, αλλά και η διορθωτική σας «δήλωση» πάσχει. Διότι εγώ δεν περιορίστηκα να σας δείξω ότι η μελέτη ΕΔΕΚΟΠ προβλέπει δημόσιες δαπάνες που «αφορούν κρατική ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ» (αλήθεια: πώς θα βελτιωθούν οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, υγείας, κ.λπ. χωρίς «κρατική κατανάλωση»; μη μου πείτε ότι η ΑΝΤΑΡΣΥΑ αντιτίθεται σε μία τέτοια αύξηση «κρατικής κατανάλωσης»!). Σας έδειξα μέσω άλλη παραπομπής ότι προβλέπει και «άμεσες κρατικές ΕΠΝΕΔΥΣΕΙΣ», όπως εσείς τις θέλετε. Προφανώς, σας διέφυγε (παρεμπιπτόντως, να ρωτήσω με όλο το θάρρος: την έχετε διαβάσει τη μελέτη; μάλλον όχι, μου φαίνεται –διαφορετικά θα ξέρατε ότι θεωρεί τις κρατικοποιήσεις τών τραπεζών ως sine qua non όρο). Είμαι υποχρεωμένος, λοιπόν, να σας παραπέμψω και πάλι στο συγκεκριμένο εδάφιο της μελέτης (σελ. 88 – 89):
Η μεταβολή της διακλαδικής δομής της ελληνικής οικονομίας θα αποτελούσε εγγύηση για τη συστηματική (και όχι μεταβατική, όπως με την νομισματική υποτίμηση) άνοδο του επιπέδου της εθνικής αποταμίευσης. Ειδικότερα, η αύξηση της αποταμίευσης σε βάθος χρόνου επιτυγχάνεται με δύο μεθόδους:
• Έμμεση μέθοδος: απόκτηση των απαιτούμενων, επιπρόσθετων μέσων παραγωγής μέσω πλεονασμάτων στις διεθνείς συναλλαγές.
• Άμεση μέθοδος: επανεπένδυση ενός βαθμιαία αυξανόμενου τμήματος του καθαρού προϊόντος του τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής στον εαυτό του.
Η εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας υποδηλώνει ότι, εκκινώντας από την «έμμεση μέθοδο», πρέπει, εν συνεχεία, να δοθεί έμφαση στην «άμεση μέθοδο» βάσει εθνικοποιημένου συστήματος μεγάλων επιχειρήσεων αγροτικών πρώτων υλών, ορυχείων-λατομείων, ενέργειας, τροφίμων, μηχανών, κατασκευών παραγωγικής σημασίας, τηλεπικοινωνιών, μεταφορών, χονδρικού και εξωτερικού εμπορίου, το οποίο θα υποστηρίζεται, επίσης, από ένα δίκτυο κέντρων εφαρμοσμένης και βασικής επιστημονικής έρευνας. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη ενός σχετικά «καθέτως ολοκληρωμένου» κλάδου (προς τα «εμπρός» και «πίσω») με πυρήνα την ΕΛΒΟ, την ΕΑΣ, τα ναυπηγεία και την ΛΑΡΚΟ, σε συνδυασμό, μάλιστα, με την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της χώρας, θα συνέβαλε αποφασιστικά στη δυνατότητα συνδυασμένης εφαρμογής των δύο μεθόδων.
Τέλος: Ακόμα κι αν τα πράγματα ως προς τις προθέσεις τών πρωτεργατών τής μελέτης ΕΔΕΚΟΠ είναι έτσι ακριβώς όπως εσείς τις περιγράφετε, ακόμα κι αν όλες τους οι φιλοδοξίες περιορίζονται στην αύξηση των επενδύσεων από τους κεφαλαιοκράτες, ακόμα κι αν [η] κρίση γι αυτούς δεν αφορά την κερδοφορία, το καπιταλιστικό χαρακτήρα της παραγωγής […], αυτό δεν σημαίνει ότι δικαιολογείστε εσείς, ένας μαρξιστής οικονομολόγος, να μηδενίζετε μέσα σε δυο γραμμές τα οικονομικά τής ζήτησης, δηλαδή τον κεϊνσιανισμό, ως προς τη συμβολή τους στη μείωση της ανεργίας (πρώτιστος στόχος για τον Λαπαβίτσα, όπως ρητά διευκρίινισε στην εκδήλωση της Αλκυονίδας). Διότι, αν ήταν έτσι, το συμπέρασμα πολλών συναδέλφων σας (= και μαρξιστών και οικονομολόγων), ότι ο Κέινς διέσωσε τον καπιταλισμό, θα πρέπει να το χαρακτηρίσουμε μια παιδαριώδη ανοησία. Όπως ανόητο θα πρέπει να χαρακτηρίσουμε και τον Ρούζβελτ, όταν έλεγε στην αντιπροσωπεία τών Αμερικανών βιομηχάνων που πήγε να του παραπονεθεί για τους υψηλούς φόρους τού New Deal: «Κύριοι, το μόνο που σας ζητώ είναι να ανοίξετε τα πορτοφόλια σας για να διατηρήσετε τα κεφάλια σας!». Όπως, όμως, πολύ καλά ξέρετε –άλλο ζήτημα αν θέλετε να το ξεχνάτε–, κάθε άλλο παρά ανόητη ιδέα ήταν ο κεϊνσιανισμός για τον καπιταλισμό.
3) Εδώ, φοβάμαι ότι έχετε πέσει θύμα τού δαίμονα της παρανάγνωσης (δεν θέλω να σκέπτομαι καν –και δεν το πιστεύω εξ άλλου– ότι υποκύψατε στον πειρασμό τής σκόπιμης διαστρέβλωσης, όταν στο τέλος με εμφανίζετε να προβληματίζομαι «για το εάν θα πούμε στον κόσμο ότι η αποδέσμευση από το Ευρώ και την ΕΕ ενέχει σύγκρουση»…). Εκείνο που υποστήριξα εγώ είναι ότι σε καιρούς που κάθε άλλο από επαναστατικοί είναι δεν έχει κανένα νόημα να καλείς τον κόσμο σε καβγά (= ρήξη). Είναι άλλο πράγμα να του λες ότι πρέπει να είναι προετοιμασμένος και να το περιμένει, να του λες ότι θα πρέπει να αμυνθεί όταν του «την πέσουν», να του λες ότι πρέπει να υπερασπιστεί το δικαίωμά του σε μία αξιοβίωτη ζωή, κι άλλο να του λες «πάμε να τους σπάσουμε τα μούτρα» –δυο φορές λάθος να ρίχνεις τέτοια συνθήματα με τόσο δυσμενή συσχετισμό δυνάμεων. Κάνεις το δεύτερο όταν έχεις φετιχοποιήσει την ιδέα τής επανάστασης, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι οι μάζες που χρειάζεσαι για τη ρήξη έχουν άλλα φετίχ, πολύ πιο «πεζά» και διόλου επαναστατικά (να βρουν δουλειά, π.χ.). Πείσε τον ότι μπορείς να ικανοποιήσεις αυτά του τα φετίχ (τα δικά του, όχι τα δικά σου!), βάλε τον στο χορό, και μετά οι πιθανότητες να χορέψει αυξάνονται κατακόρυφα. Κάτι τέτοιο δεν έκαναν οι μπολσεβίκοι όταν υπόσχονταν «ψωμί, γη, ειρήνη»;
Η απάντησή σας στην υπενθύμιση του ιστορικού παραδείγματος του ρωσικού εμφυλίου με κάνει να απορώ πραγματικά. Αλήθεια, ισχυρίζεστε πως, όταν ο Λένιν καλούσε σε «ανοιχτή γραμμή ανυπακοής και λιποταξίας», σε ένοπλη εξέγερση και επανάσταση δηλαδή, διευκρίνιζε ή εν πάση περιπτώσει ήταν καθαρό στους φαντάρους τής ρωσικής Αυτοκρατορίας ότι σχεδόν τρία χρόνια από την ημέρα που οι επιζήσαντες φαντάροι τών άλλων εμπόλεμων κρατών θα είχαν κατακτήσει την ειρήνη και θα είχαν επιστρέψει στα σπιτάκια τους, στις γυναικούλες τους και στα παιδάκια τους, εκείνοι θα πολεμούσαν ακόμα τούς Λευκούς;;; Αν δεν το καταλάβατε, αυτό το συμπέρασμα βγαίνει από το γραπτό σας. Να το πιστέψω;;;
Τέλος: Δεν κατανοώ τι ακριβώς από την πανωλεθρία ΣΥΡΙΖΑ αφαιρώ από την εικόνα. Ίσως επειδή δεν ξέρω τι κατ’ εσάς αποτελεί την πανωλεθρία τού ΣΥΡΙΖΑ. Μία διευκρίνιση από τη μεριά σας, έστω και με δυο λόγια, είναι μάλλον απαραίτητη.
Τέλος τέλος: Από το σχόλιό σας στα όσα έγραψα εγώ στον επίλογο εξάγεται ευθέως το συμπέρασμα ότι είστε της άποψης πως οι καιροί που διανύουμε τώρα είναι επαναστατικοί (περιορίζομαι στην Ελλάδα). Υποθέτω πως εννοείτε ότι οι αντικειμενικές επαναστατικές συνθήκες. Δεν θα διαφωνήσω μαζί σας. Εκείνο στο οποίο διαφωνούμε είναι στο πως θα μετατρέψουμε τις επαναστατικές συνθήκες σε επαναστατική κατάσταση. Εσείς επιμένετε σε επίθεση κατά μέτωπο. Εγώ, και να με συμπαθάτε κιόλας, προτιμώ να ακολουθήσω τις προτροπές τού Λένιν:
«Αν δεν πετυχαίνει η κατά μέτωπο επίθεση, θα περ[νά]με στην τακτική τού ελιγμού, στη μέθοδο της πολιορκίας και του λαγουμιού.»
Αγαπητέ κ.Στραβελάκη,
Εύχομαι η ΑΝΤΑΡΣΥΑ κι εσείς προσωπικά να αντιληφθείτε όσο το δυνατόν γρηγορότερα ότι η κατά μέτωπο επίθεση εδώ και δεκαετίες (όπως άλλωστε έχει δείξει και ο Λένιν τής Δύσης, ο Γκράμσι) δεν πετυχαίνει και να πέσετε με τα μούτρα στην ανάλυση των καθηκόντων που υπαγορεύει η άλλη πλευρά τού μότο «À la guerre comme à la guerre!»:
«À la paix comme à la paix!»
Τα λέμε
ΥΓ Έχω ένα τελικό συμπέρασμα που για την ώρα το κρατάω απ’ έξω για τον εαυτό μου. Το κάνω εκ «πονηρού», υπολογίζοντας ότι η απάντησή σας θα το επιβεβαιώσει, οπότε η κατάλληλη στιγμή να το ξεφουρνίσω είναι μετά από αυτήν κι όχι τώρα. Κι επειδή μού αρέσει να παίζω με όσο το δυνατόν ανοιχτά χαρτιά σάς λέω: έχω στήσει και μία ωραία παγίδα για να διευκολύνω όσο γίνεται αυτήν την τόσο «βολική» για μένα απάντησή σας! :-)
Η αρίθμηση παραμένει σταθερή
1)Μπορεί να μη σας καίγεται καρφί για την ποσοτική θεωρία αλλά αυτή απασχολεί τους συντάκτες της μελέτης και νομίζω ότι είναι αδύνατο με μια λανθασμένη θεωρία να καταλήξεις σε σωστά συμπεράσματα. Το πρόβλημα δεν είναι αν θα έχουμε χρήμα ή αντιπραγματισμό αλλά ποια είναι τα όρια της νομισματικής πολιτικής και εκεί οι συντάκτες της μελέτης τα κάνουν θάλασσα.
Αναφορικά με τη Γερμανία, την Ελλάδα και το ταξικό πρόσημο νομίζω ότι έκανα σαφές ότι η αναφορά στη συμπίεση των μισθών στη Γερμανία ως στρέβλωση της αγοράς από τη μελέτη είναι νομίζω επαρκής απάντηση στο ότι δεν έχει ταξικό πρόσημο. Οι ταξικές θεωρήσεις της κοινωνίας και των λύσεων στα προβλήματα βασίζονται σε μια ενδογενή θεωρία εκμετάλλευσης στις καπιταλιστικές κοινωνίες όχι σε εκμετάλλευση ως αποτέλεσμα στρεβλώσεων της αγοράς όπως στη μελέτη. Αυτό φαίνεται και αμέσως παρακάτω (2 στο σχόλιό σας) όταν στην προσπάθειά σας να υπερασπισθείτε την αποκατάσταση της μεγέθυνσης δεν σας προβληματίζει εάν οι επενδύσεις θα είναι κρατικές οι ιδιωτικές
2) Η αναφορά μου στην κρατική ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ σε αντιδιαστολή με τις κρατικές ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ δεν έχει έμφαση στη βελτίωση των κρατικών υπηρεσιών (και αυτό ανεξάρτητα από το ότι πιστεύω ότι η βελτίωση των υπηρεσιών δεν θα επέλθει κατ ανάγκη από αγορά αγαθών ή υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα). Έχει έμφαση στην επιστροφή στην οικονομική μεγέθυνση, όπου αντίθετα με τους συντάκτες της μελέτης δεν θεωρώ ως αίτιο της απουσίας επενδύσεων την έλλειψη ρευστότητας (βλέπετε η ποσοτική θεωρία του χρήματος έχει συνέπειες για τα συμπεράσματα) αλλά την απουσία κερδών.
Γι αυτό και θεωρώ ότι η απόκτηση μέσων παραγωγής και λοιπών πραγμάτων δεν πρόκειται να έλθει από ιδιωτικές επενδύσεις που θα χρηματοδοτηθούν μάλιστα από πλεονάσματα του εμπορικού ισοζυγίου που δεν θα υπάρξουν γιατί απλούστατα δεν ισχύει η ποσοτική θεωρία του χρήματος την οποία και εσείς απορρίπτετε κατά δήλωσή σας. Οπότε να μου επιτρέψετε να ρωτήσω και εγώ με όλο το σεβασμό την έχετε καταλάβει τη μελέτη και τη συζήτηση που γίνεται γύρω από το περιεχόμενό της;
Το ερώτημα ξέρετε γίνεται εντονότερο θεωρώντας τη μελέτη Κευνσιανής έμπνευσης. Η ποσοτική θεωρία βρίσκεται σε αντιδιαστολή με τα οικονομικά της ζήτησης είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της σχολής του Σικάγου. Για την ουσία οι μαρξιστές και ο Μάρξ αποδέχονται την ενεργό ζήτηση αλλά τότε, στην περίπτωσή μας, χρειάζονται ελλειμματικοί προυπλογισμοί και άρα έξοδος από την ΕΕ και το σύμφωνο σταθερότητας κάτι που προσπαθεί να αποφύγει η μελέτη μιλώντας για εμπορικά πλεονάσματα. Από όπου και το πιάσεις λοιπόν ή μελέτη είναι αδιέξοδη.
3)Ξέρετε η αστική τάξη σε αυτή τη χώρα δεν μπορεί να κυβερνήσει όπως πριν, αλλά και ο κόσμος δεν θέλει να κυβερνηθεί όπως πριν και έχουμε αδιαμφισβήτητα οικονομική κρίση. Με βάση τον ορισμό του Λένιν λοιπόν το μόνο που λείπει είναι το ισχυρό επαναστατικό κόμμα και με επεξεργασίες όπως η υπό συζήτηση μελέτη δεν μπορεί να υπάρξει και ο λόγος είναι απλός. Δεν μπορεί να απαντήσει στο ελάχιστο στις “πεζές” ανάγκες των μαζών όπως δεν απάντησε και ο ΣΥΡΙΖΑ ακολουθώντας ανάλογες επεξεργασίες. Απλά σε συνθήκες κρίσης και οι “πεζές” ανάγκες αποκτούν ταξικό πρόσημο και η λύση τους απαιτεί ρήξεις κάτι που οι Συριζογενείς δυνάμεις ξορκίζουν με τραγικά αποτελέσματα.
Αγαπητέ κ. Στραβελάκη,
Νομίζω ότι ο διάλογός μας αρχίζει να μοιάζει φανερά πλέον και όλο και πιο πολύ με ένα σκύλο που στριφογυρίζει διαρκώς πέριξ του εαυτού του προσπαθώντας να πιάσει την ουρά του. Εννοώ ότι ανακυκλώνεται διαρκώς πάνω στα ίδια σημεία από τα οποία ξεκίνησε, χωρίς να πηγαίνει παρακάτω. Κι αυτό συμβαίνει επειδή συνεχίζετε, είτε το συνειδητοποιείτε είτε όχι, να μιλάτε χωρίς να παίρνετε υπ’ όψη σας τις σας λέω εγώ, αλλά, σε ορισμένα σημεία, και τι προβλέπει η μελέτη ΕΔΕΚΟΠ. Και συμβαίνει ακόμα επειδή, ενώ εγώ φροντίζω να τοποθετούμαι σε όλα τα κύρια επιχειρήματα που διατυπώνετε, εσείς, εντελώς ανισότιμα, ακολουθείτε μία επιδεικτική επιλεκτικότητα, αγνοώντας ακόμα και καθαρά ερωτήματα που σας υποβάλλω. Δεν μπορώ να ξέρω πού οφείλεται αυτό (π.χ.: έλλειψη χρόνου; υποτίμηση του διαδικτυακού διαλόγου; υποτίμηση του συνομιλητή σας; ψηλομυτισμό εν γένει –την παιδική αρρώστια τής academia; κάτι άλλο;) και δεν προτίθεμαι να κάνω δίκη προθέσεων. Εκείνο που ξέρω είναι ότι έτσι η κουβέντα μας χάνει το μεγαλύτερο μέρος τής οποιασδήποτε χρησιμότητας που υπό κ.σ. θα μπορούσε ενδεχομένως να έχει. Εν πάση περιπτώσει, θα κάνω ακόμα μία προσπάθεια, παραμένοντας πάντα κι εγώ στην ίδια αρίθμηση.
1) Έχω ισχυριστεί χωρίς να έχω πάρει απάντηση ότι μία από τις πλευρές τής ποσοτικής θεωρίας θα απασχολήσει και εσάς όταν, από τη θέση τού Υπουργού Οικονομικών σε μία μελλοντική αυτοδύναμη κυβέρνηση ΑΝΤΑΡΣΥΑ θα αυξήσετε μεν την ποσότητα χρήματος που θα μπαίνει στις τσέπες τών μισθωτών, χωρίς όμως, από την άλλη, να την αυξήσετε σε τέτοιο βαθμό ώστε να καταλήξουμε να καίμε τα χαρτονομίσματα της δραχμής στο τζάκι αντί για ξύλα, επειδή θα μας έρχονται πιο φτηνά. Βέβαια, εμμέσως, κάτι λέτε, όταν γράφετε για «τα όρια της νομισματικής πολιτικής». Αλλά πολύ «ντροπαλά», πολύ en passant, πολύ κρυπτογραφικά… Και, επιτρέψτε μου: όχι και με πολύ κομμουνιστική παρρησία…
Από όσα λέτε σχετικά με τα της Γερμανίας, ταξικού προσήμου κ.λπ., βγάζω τα εξής συμπεράσματα: α) Επειδή οι συγγραφείς τής μελέτης δεν δηλώνουν ρητά σε αυτήν «αποτασσόμαστε τον καπιταλισμό και τις παραφυάδες αυτού», καταλήγετε στην άποψη ότι δεν αποδέχονται το εγγενές τής εκμετάλλευσης που ενυπάρχει στον καπιταλισμό. Φαντάζομαι τι συμπέρασμα έχετε βγάλει για τον άνθρωπο που είπε κάποτε τα παρακάτω λόγια και ανατριχιάζω:
Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τη μεγάλη καπιταλιστική τεχνική, βασισμένη στην τελευταία λέξη τής νεότατης επιστήμης, χωρίς τη σχεδιομετρική κρατική οργάνωση που υποτάσσει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους στην αυστηρότατη τήρηση ενιαίου κανόνα στην παραγωγή και στην κατανομή προϊόντων. Γι’ αυτό μιλούσαμε πάντα εμείς, οι μαρξιστές, δεν αξίζει τον κόπο να χάσουμε ούτε και δυο δευτερόλεπτα για συζήτηση με ανθρώπους που δεν κατάλαβαν ακόμη και αυτό το πράγμα (τους αναρχικούς και τους μισούς από τους αριστερούς εσέρους).
β) Ακολουθώντας την ίδια λογική που ακολουθήσατε για τους δύστυχους Λαπαβίτσα και Μαριόλη καταλήγετε στο συμπέρασμα ότι κι εγώ αδιαφορώ για το «εάν οι επενδύσεις θα είναι κρατικές οι ιδιωτικές». Και το βγάζετε αυτό το συμπέρασμα από το εδάφιο του σχολίου μου, στο οποίο σάς αποδεικνύω πως ούτε καν τους συγγραφείς τής μελέτης ΕΔΕΚΟΠ αφήνει αδιάφορους κάτι τέτοιο! Θα θεωρήσετε την αντίδρασή μου υπερβολική, αν σας πω ότι «υποκλίνομαι» σε μία τέτοια «λογική»;
2) Βρίσκω εξαιρετικά παράδοξη την ιδέα ότι οι Λαπαβίτσας – Μαριόλης αποσυνδέουν την απουσία παραγωγικών επενδύσεων από την αδυναμία εξαγωγής κερδών, τέτοιων που θα ικανοποιούσαν τους καπιταλιστές. Είχα την εντύπωση ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο όταν υποστηρίζουν πως το κύκλωμα Χ-Ε-Χ’ διακόπτεται επειδή η ζήτηση για το Ε που θα μετατρέψει το Χ τού καπιταλιστή σε Χ’ είναι ανύπαρκτη («έλλειψη χρημάτων στάσις εμπορίου», λέει ο λαός). Αλλά, θα μου πείτε, «οικονομολόγος δεν είσαι, πόσο μάλλον ακαδημαϊκός τής οικονομίας, τι να ξέρεις εσύ;». Το δίκιο σας βουνό!
Αγαπητέ κ. Στραβελάκη, δεν σας είπα ακριβώς ότι απορρίπτω την ποσοτική θεωρία. Ούτε, από την άλλη, σας είπα ότι την αποδέχομαι. Σας είπα επί λέξει πως «δεν μου καίγεται καρφάκι». Αυτό σημαίνει ότι δεν με απασχολεί τόσο αν η περί ης ο λόγος μελέτη πατάει εδώ ή εκεί σε μία θεωρία «τού εχθρού», όσο αν αυτό που προτείνει έχει χρησιμότητα στις αναζητήσεις τής Αριστεράς για μία στρατηγική εξόδου, από τα ευρωζωνικά δεσμά κατ’ αρχήν, τέτοια που να είναι πειστική και να μπορέσει να υιοθετηθεί από τις αναγκαίες για ένα τέτοιο εγχείρημα μάζες. Θεωρώ τη θεωρία αναγκαία συνθήκη, αλλά όχι και ικανή για παραγωγή πολιτική μαζών. Α, και κάτι άλλο: Είμαι ολοπρόθυμος «να μαθαίνω από τους εχθρούς μας». Εσείς;
Βεβαίως και την έχω διαβάσει τη μελέτη. Όπως μπορεί να τη διαβάσει κάποιος που δεν έχει οικονομολογικό επιστημονικό background. Και βεβαίως έχω και τις απορίες μου, και κάποια δυσπιστία για ορισμένες προβλέψεις της, και κάποιες ενστάσεις. Οπωσδήποτε όμως δεν έχω την παραμικρή επιφύλαξη για το αν οι Λαπαβίτσας – Μαριόλης είναι μαζί μας ή με τον …Φρίντμαν! Παρεμπιπτόντως, έχω και μία απορία: Δεν νομίζετε ότι πάει πολύ να με ρωτάει αν «έχ[ω] καταλάβει τη μελέτη και τη συζήτηση που γίνεται γύρω από το περιεχόμενό της» ένας άνθρωπος που αγνοούσε ότι θεωρεί απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας την κρατικοποίηση του τραπεζικού τομέα και εξακολουθεί να αγνοεί ότι ρητά προβλέπει κρατικές άμεσα παραγωγικές επενδύσεις;
Η διαφωνία σας για το αν η μελέτη μπορεί να καταχωριστεί στην κεϊνσιανή οικονομική σχολή με αφήνει άφωνο. Και πραγματικά αδυνατώ να αντιληφθώ πώς γίνεται να έχει μαλλιάσει η γλώσσα τού Λαπαβίτσα για την ανάγκη να αυξηθεί η καταναλωτική ζήτηση μέσω public spending και εσείς να εξαιρείτε την προσέγγισή του από τα οικονομικά τής ζήτησης! Κι αυτό, την ίδια στιγμή που αναγνωρίζετε ότι και ο ίδιος ο Μαρξ δεν αδιαφορούσε για την ενεργό ζήτηση (το προφανές δηλαδή). Τι σας κάνει να διαγράφετε τον καημένο τον Λαπαβίτσα ακόμα και από τους κεϊνσιανούς (αντίθετα από όσα κάπως περιφρονητικά υποστήριξαν μερικοί άλλοι δικοί μας –της ΛΑΕ εννοώ– «επαναστάτες»); Το γεγονός ότι (σε πρώτη φάση) δεν ακολουθεί την επιλογή τών ελλειμματικών προϋπολογισμών. (Σας έχω ξαναρωτήσει και απάντηση δεν πήρα: εσείς που την υιοθετείτε ποιες πηγές δανεισμού έχετε κατά νου;). Θεέ και Κύριε! Το εργαλείο (τού δανεισμού) είναι αυτό που χαρακτηρίζει τον κεϊνσιανισμό ή η φιλοσοφία του (το public spending);;;
3) Θα διαφωνήσω σε κάποιες από τις διαπιστώσεις σας. Σαν τρελός θέλει να κυβερνηθεί ο κόσμος όπως πριν (θυμηθείτε: «ισχυρή Ελλάδα», φτηνά στεγαστικά δάνεια «για να βάλουμε ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας και για να μην αρχίσει το παιδί τη ζωή του όπως την ξεκινήσαμε εμείς», «καπιταλισμός για όλους» όπου «άμα σου κάτσει στο χρηματιστήριο, έλυσες το πρόβλημα της ζωής σου» και άλλα τέτοια όνειρα θερινής νυκτός –άσχημα ήταν όλα αυτά; γιατί να μη τα θέλει;). Απλώς δεν γίνεται. Όχι πια.
Θα διαφωνήσω και με την άλλη διαπίστωση. Πού την είδατε την έλλειψη «επαναστατικού κόμματος»; Εγώ βλέπω (τουλάχιστον) δύο: ΑΝΤΑΡΣΥΑ και ΚΚΕ (στην επανάσταση δεν ομνύουν αμφότερα;).
Και είδα και το άλλο: ότι τις προάλλες, στο Χίλτον και στα Προπύλαια με κατάληξη πάλι το Χίλτον, ο κόσμος που μαζεύτηκε αθροιστικά έφτανε δεν έφτανε τους φιλάθλους τού ΠΑΟΚ που θα καθίσουν απόψε στη Θύρα 4 (και μόνο στη Θύρα 4, ούτε λόγος για όλη την Τούμπα!) για να δουν το βραδινό ντέρμπι…
Ξέρετε κάτι, κ. Στραβελάκη; Δεν θέλω να σας στενοχωρήσω, αλλά τα σχέδιά σας –τα δικά σας και της ΑΝΤΑΡΣΥΑ και των άλλων «επαναστατών» τής Αριστεράς– μου θυμίζουν έντονα τα σχέδια επί χάρτου τών επιτελαρχών τού Δημοκρατικού Στρατού όταν «κατέστρωναν» το Σχέδιο Λίμνες: ονειροφαντασίες, αυταπάτες, οράματα και θάματα!
Εσείς, φοβάμαι, κοιτάτε μόνο τους διπλανούς μας, (ανώτατους/ανώτερους και μεσαίους αξιωματικούς τής όλης Αριστεράς –ο Θεός να τους κάνει αξιωματικούς· άμα τους είχαμε στον εμφύλιο δεν θα βγάζαμε ούτε το ’47!), τους βρίσκετε αρκετούς και φαντασιώνεστε ότι έξω από τα στρατολογικά μας γραφεία συνωστίζονται αμέτρητα μιλιούνια για να καταταχθούν εθελοντικά στον «επαναστατικό στρατό». Τι να πω… Είναι κρίμα κι άδικο, μυαλά κατά τα άλλα χρήσιμα και απαραίτητα στην Υπόθεσή μας, να σπαταλιόνται για το πώς ακριβώς θα αρχιτεκτονηθούν οι πύργοι (στην άμμο) από όπου (θεωρητικά) θα αρχίσει η Επανάσταση…
Αλλά, και πάλι: ποιος είμαι εγώ για να σας πείσω;
Τα λέμε
ΥΓ Όχι πως έχει ιδιαίτερη σημασία αλλά είναι κάτι μετρήσιμο: Έγραψα στην αρχή ότι αντιμετωπίζετε τη συζήτησή μας ανισότιμα. Αυτή η ανισοτιμία καθρεφτίζεται και στην «παραγωγικότητα» ενός εκάστου από τους δυο μας: Τα τρία σχόλιά σας που απευθύνονται προς εμένα περιέχουν 1.261 λέξεις. Τα αντίστοιχα τρία δικά μου (μαζί με αυτό) περιέχουν 4.567. Βγάλτε την αναλογία εσείς. Στο κάτω-κάτω, εσείς είστε ο ειδικός…
Η άο
Στο παραπάνω άρθρο μπορείτε να βρείτε την άποψή μου για το σημαίνει πολιτική GREXIT όχι να πάρουμε κανένα ψήφο GREXIT κανονικό
Τώρα αναφορικά με το σχόλιό σας και με σταθερή αρίθμηση για να έχουμε επικοινωνία
1) Λέτε ευθαρσώς στην προηγούμενη τοποθέτησή σας ότι δεν έχετε κανένα πρόβλημα να απορρίψετε τη προσωπική θεωρία. Αναλογιζόμενος τις θεωρητικές συνέπειες το ξανασκέφτεστε. Νομίζω να μείνουμε στο βασικό η υιοθέτηση της ποσοτικής θεωρίας έχει βαρύτητα για τα συμπεράσματα. Εμένα πάντως δεν θα με απασχολήσει καθόλου η ποσοτική θεωρία. Αν διαβάσετε το άρθρο θα δείτε ότι δίνει βάση στα αποθεματικά τα οποία προσδιορίζει συγκεκριμένα (στη μελέτη Μαριόλη Λαπαβίτσα τα έχουν ξεχάσει αυτά) και διπλό νόμισμα για κάποιο χρόνο. Αυτά είναι τα βασικά εργαλεία νομισματικής πολιτική,
Για τους μισθούς και την εκμετάλλευση τώρα. Παραθέσατε το ακόλουθο απόσπασμα από τη μελέτη ως απόδειξη του ταξικού της πρόσημου:
«Η Γερμανία, λοιπόν, ακολούθησε έναν ιδιόμορφο «νεο-μερκαντιλισμό» καταστέλλοντας την εγχώρια ζήτηση ώστε να καταγράψει τεράστια εξωτερικά πλεονάσματα. Πρόκειται για μια πολιτική που ευνοεί τα συμφέροντα των Γερμανών εξαγωγέων και των τραπεζών σε βάρος των Γερμανών μισθωτών εργαζομένων και του πληθυσμού γενικότερα.»
Μας λέει λοιπόν ότι οι μισθοί στη Γερμανία συμπιέσθηκαν για υποστηρίξουν την ανταγωνιστική θέση της χώρας. Δηλαδή αν οι μισθοί είχαν αφεθεί στην αγορά θα ήταν υψηλότεροι, η εσωτερική ζήτηση μεγαλύτερη και τα εξωτερικά πλεονάσματα μικρότερα. Άρα η ταξική οπτική της μελέτης σύμφωνα με τη δική σας παραπομπή οφείλεται σε μια αλλοίωση των δυνάμεων της αγοράς από το κράτος και όχι σε μια εγγενή θεωρία εκμετάλλευσης.
Αν έχετε και κάποιο σοσιαλισμό της αγοράς στο μυαλό σας σε αυτό το πλαίσιο το μόνο ερώτημα που μένει είναι γιατί δε μείνατε στο ΣΥΡΙΖΑ?
2) Το βιβλίο του κ Λαπαβίτσα “Profiting without Producing” το ξέρετε? Διαβάστε το να δούμε τι πιστεύει για τις παραγωγικές επενδύσεις. Τώρα νομίζω ότι μια καπιταλιστική κρίση που πλησιάζει τον 9ο χρόνο της δεν μπορεί να πιστεύετε σοβαρά ότι οφείλεται σε έλλειψη μέσου ανταλλαγής. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να είναι κάποιος οικονομολόγος για να καταλάβει ότι κάτι σοβαρότερο συμβαίνει. Αυτό δεν είναι άλλο από την απουσία κερδών.
Για την ουσία δεν προβλέπει κρατικές ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ το σχέδιο αλλά ΚΡΑΤΙΚΕΣ δαπάνες (κατανάλωση κατά δήλωσή σας) το έχουμε πει τρεις φορές μην κάνετε ότι δεν καταλαβαίνετε. Σύμφωνα με το απόσπασμα που παραθέσατε η μελέτη λέει:
“Η μεταβολή της διακλαδικής δομής της ελληνικής οικονομίας θα αποτελούσε εγγύηση για τη συστηματική (και όχι μεταβατική, όπως με την νομισματική υποτίμηση) άνοδο του επιπέδου της εθνικής αποταμίευσης. Ειδικότερα, η αύξηση της αποταμίευσης σε βάθος χρόνου επιτυγχάνεται με δύο μεθόδους:
• Έμμεση μέθοδος: απόκτηση των απαιτούμενων, επιπρόσθετων μέσων παραγωγής μέσω πλεονασμάτων στις διεθνείς συναλλαγές.
• Άμεση μέθοδος: επανεπένδυση ενός βαθμιαία αυξανόμενου τμήματος του καθαρού προϊόντος του τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής στον εαυτό του.
Η εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας υποδηλώνει ότι, εκκινώντας από την «έμμεση μέθοδο», πρέπει, εν συνεχεία, να δοθεί έμφαση στην «άμεση μέθοδο» βάσει εθνικοποιημένου συστήματος μεγάλων επιχειρήσεων αγροτικών πρώτων υλών, ορυχείων-λατομείων, ενέργειας, τροφίμων, μηχανών, κατασκευών παραγωγικής σημασίας, ….”
Μιλά για αύξηση της αποταμίευσης (ποίου των εργατών των καπιταλιστών προφανώς αλλά είπαμε δεν έχουμε ταξικό πρόσημο) μέσω εμπορικών πλεονασμάτων και όταν αυτό εξαντληθεί με έναν κρατικό τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής. Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας θα οδηγήσει σε αποκατάσταση της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Αυτή είναι η βάση της μελέτης τα άλλα είναι “μακροπρόθεσμα” δηλαδή ζήσε Μάη μου. Εάν αυτό δεν το καταλαβαίνετε φταίω εγώ να ρωτάω ??? Επίσης με βάση το παραπάνω απόσπασμα τα περί Κευνσιανισμού μην τα ξαναπείτε γιατί εκτίθεστε.
3) Περί ρεαλισμού σας παραπέμπω στο ρεαλισμό του ΣΥΡΙΖΑ το ρεαλισμό των μνημονίων. Για τα σχέδια τα δικά μου ή της ΑΝΤΑΡΣΥΑ έχετε το άρθρο μου και μπορείτε είτε εσείς είτε οι συντάκτες του σχεδίου να προσπαθήσουν να το αποδομήσουν όπως έκανα εγώ.
Το lnk που δεν πέρασε παραπάνω
https://www.academia.edu/21165800/%CE%97_%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CF%84%CE%BF%CF%85_GREXIT
ΟΚ.
Αγαπητέ κ. Στραβελάκη,
Επί τής διαδικασίας (που όμως μου απαγορεύει για την ώρα να σχολιάσω):
Ρητά με πληροφορείτε ότι επισυνάπτετε κάποιο λινκ. Δεν δουλεύει. Επιπλέον, σε όλο το κείμενό σας φαίνεται να υπάρχουν κάποια άλλα λινκς. Δεν δουλεύουν επίσης. Αν δεν κάνετε τις σχετικές αποκαταστάσεις, δεν μπορώ να γράψω λέξη.
Τα λέμε
Νομίζω ότι το likn του άρθρου δουλεύει σε εμένα τουλάχιστον και οι υπόλοιπες παραπομπές στη μελέτη συμπεριλαμβάνονται στο κείμενο. Πείτε μου αν χρειάζεστε κάποια άλλη διευκρίνηση
Αγαπητέ κ. Στραβελάκη,
Σας μεταφέρω την εικόνα που παρουσιάζει το σχόλιό σας με τα προβληματικά λινκ(ς) –το λινκ που ποστάρατε χωριστά δουλεύει μια χαρά:
Όπου και να βάλω τον κέρσορα, μεταμορφώνεται σε χεράκι και η σχετική παράγραφος κοκκινίζει. Άρα, η οθόνη μου “φωνάζει” ότι εκεί υπάρχει λινκ. Όμως, όταν κλικάρω, όπου και να κλικάρω, μου βγαίνει η ένδειξη «Δεν είναι δυνατή η πρόσβαση σε αυτόν τον ιστότοπο». Κατά Βέγγο: Μουλάρι ο Αστραχάν! :-)
Δυστυχώς, οι γνώσεις μου δεν φτάνουν μέχρι τού σημείου να ξέρω τι πηγαίνει στραβά για να σας βοηθήσω στην αποκατάσταση του προβλήματος.
Τα λέμε
Δείτε το από εδώ μαζί με το link του άρθρου τα λέμε
Τώρα αναφορικά με το σχόλιό σας και με σταθερή αρίθμηση για να έχουμε επικοινωνία
1) Λέτε ευθαρσώς στην προηγούμενη τοποθέτησή σας ότι δεν έχετε κανένα πρόβλημα να απορρίψετε τη προσωπική θεωρία. Αναλογιζόμενος τις θεωρητικές συνέπειες το ξανασκέφτεστε. Νομίζω να μείνουμε στο βασικό η υιοθέτηση της ποσοτικής θεωρίας έχει βαρύτητα για τα συμπεράσματα. Εμένα πάντως δεν θα με απασχολήσει καθόλου η ποσοτική θεωρία. Αν διαβάσετε το άρθρο θα δείτε ότι δίνει βάση στα αποθεματικά τα οποία προσδιορίζει συγκεκριμένα (στη μελέτη Μαριόλη Λαπαβίτσα τα έχουν ξεχάσει αυτά) και διπλό νόμισμα για κάποιο χρόνο. Αυτά είναι τα βασικά εργαλεία νομισματικής πολιτική,
Για τους μισθούς και την εκμετάλλευση τώρα. Παραθέσατε το ακόλουθο απόσπασμα από τη μελέτη ως απόδειξη του ταξικού της πρόσημου:
«Η Γερμανία, λοιπόν, ακολούθησε έναν ιδιόμορφο «νεο-μερκαντιλισμό» καταστέλλοντας την εγχώρια ζήτηση ώστε να καταγράψει τεράστια εξωτερικά πλεονάσματα. Πρόκειται για μια πολιτική που ευνοεί τα συμφέροντα των Γερμανών εξαγωγέων και των τραπεζών σε βάρος των Γερμανών μισθωτών εργαζομένων και του πληθυσμού γενικότερα.»
Μας λέει λοιπόν ότι οι μισθοί στη Γερμανία συμπιέσθηκαν για υποστηρίξουν την ανταγωνιστική θέση της χώρας. Δηλαδή αν οι μισθοί είχαν αφεθεί στην αγορά θα ήταν υψηλότεροι, η εσωτερική ζήτηση μεγαλύτερη και τα εξωτερικά πλεονάσματα μικρότερα. Άρα η ταξική οπτική της μελέτης σύμφωνα με τη δική σας παραπομπή οφείλεται σε μια αλλοίωση των δυνάμεων της αγοράς από το κράτος και όχι σε μια εγγενή θεωρία εκμετάλλευσης.
Αν έχετε και κάποιο σοσιαλισμό της αγοράς στο μυαλό σας σε αυτό το πλαίσιο το μόνο ερώτημα που μένει είναι γιατί δε μείνατε στο ΣΥΡΙΖΑ?
2) Το βιβλίο του κ Λαπαβίτσα «Profiting without Producing» το ξέρετε? Διαβάστε το να δούμε τι πιστεύει για τις παραγωγικές επενδύσεις. Τώρα νομίζω ότι μια καπιταλιστική κρίση που πλησιάζει τον 9ο χρόνο της δεν μπορεί να πιστεύετε σοβαρά ότι οφείλεται σε έλλειψη μέσου ανταλλαγής. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να είναι κάποιος οικονομολόγος για να καταλάβει ότι κάτι σοβαρότερο συμβαίνει. Αυτό δεν είναι άλλο από την απουσία κερδών.
Για την ουσία δεν προβλέπει κρατικές ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ το σχέδιο αλλά ΚΡΑΤΙΚΕΣ δαπάνες (κατανάλωση κατά δήλωσή σας) το έχουμε πει τρεις φορές μην κάνετε ότι δεν καταλαβαίνετε. Σύμφωνα με το απόσπασμα που παραθέσατε η μελέτη λέει:
«Η μεταβολή της διακλαδικής δομής της ελληνικής οικονομίας θα αποτελούσε εγγύηση για τη συστηματική (και όχι μεταβατική, όπως με την νομισματική υποτίμηση) άνοδο του επιπέδου της εθνικής αποταμίευσης. Ειδικότερα, η αύξηση της αποταμίευσης σε βάθος χρόνου επιτυγχάνεται με δύο μεθόδους:
• Έμμεση μέθοδος: απόκτηση των απαιτούμενων, επιπρόσθετων μέσων παραγωγής μέσω πλεονασμάτων στις διεθνείς συναλλαγές.
• Άμεση μέθοδος: επανεπένδυση ενός βαθμιαία αυξανόμενου τμήματος του καθαρού προϊόντος του τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής στον εαυτό του.
Η εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας υποδηλώνει ότι, εκκινώντας από την «έμμεση μέθοδο», πρέπει, εν συνεχεία, να δοθεί έμφαση στην «άμεση μέθοδο» βάσει εθνικοποιημένου συστήματος μεγάλων επιχειρήσεων αγροτικών πρώτων υλών, ορυχείων-λατομείων, ενέργειας, τροφίμων, μηχανών, κατασκευών παραγωγικής σημασίας, ….»
Μιλά για αύξηση της αποταμίευσης (ποίου των εργατών των καπιταλιστών προφανώς αλλά είπαμε δεν έχουμε ταξικό πρόσημο) μέσω εμπορικών πλεονασμάτων και όταν αυτό εξαντληθεί με έναν κρατικό τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής. Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας θα οδηγήσει σε αποκατάσταση της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Αυτή είναι η βάση της μελέτης τα άλλα είναι «μακροπρόθεσμα» δηλαδή ζήσε Μάη μου. Εάν αυτό δεν το καταλαβαίνετε φταίω εγώ να ρωτάω ??? Επίσης με βάση το παραπάνω απόσπασμα τα περί Κευνσιανισμού μην τα ξαναπείτε γιατί εκτίθεστε.
3) Περί ρεαλισμού σας παραπέμπω στο ρεαλισμό του ΣΥΡΙΖΑ το ρεαλισμό των μνημονίων. Για τα σχέδια τα δικά μου ή της ΑΝΤΑΡΣΥΑ έχετε το άρθρο μου και μπορείτε είτε εσείς είτε οι συντάκτες του σχεδίου να προσπαθήσουν να το αποδομήσουν όπως έκανα εγώ.